İran cumhurbaşkanı nasıl oldu da 40 yıllık ABD yapımı bir helikoptere bindi?

Pazar günü sert hava koşullarında düşen İran cumhurbaşkanının helikopterinin, Vietnam döneminin bilinen bir savaş kalıntısı ya da en azından sivil muadili olduğu ortaya çıktı.

Başkan Ebrahim Raisi’yi, Dışişleri Bakanı Hossein Amirabdollahian’ı ve maiyetinin birkaç üyesini taşıyan ABD yapımı Bell 212, her yerde mevcut olan ve hâlâ dünya çapında yaygın olarak kullanılan UH-1N “Twin Huey”in savaş dışı yenilenmiş versiyonudur.

Kanıtlanmış uzun ömürlülüğüne rağmen, amaca uygun olup olmadığı konusunda sorular ortaya çıktı; Tahran rejiminin onlarca yıldır Batı’nın yaptırımları altında olması, helikopterin uygun bakımının belirsiz olduğunu gösterebilir.

Kazadan sonra uzmanlar, 40 yıldan daha eski olan Bell 212’nin görerek uçuş koşullarında uçmak üzere inşa edildiğini, bunun da pilotun yalnızca koltuğundan araziyi gözlemleme becerisine güvenmesi gerektiği anlamına geldiğini belirtti.

Pazar günü şiddetli sis ve yaklaşan fırtına muhtemelen pilotun çalışmasını engelledi ve İran’ın kuzeybatısında, ülkenin Azerbaycan sınırına yaklaşık 20 kilometre uzaklıktaki kazaya katkıda bulunmuş olabilir.

Yoğun ormanlık alan, dik dağ yamaçlarıyla tanınıyor ve bu durum, sonuçta Türk insansız hava araçlarının ve bir AB gözlem uydusunun dahil olduğu kurtarma işlemini daha da zorlaştırıyor.

İranlı yetkililer, üç helikopterden oluşan başkanlık konvoyundaki diğer iki helikopterin güvenli bir şekilde indiğini söyledi. Zorlu uçuş koşullarından etkilenip etkilenmedikleri ve ne kadar kötü etkilendikleri belirsizken, Tahran’dan gelen bilgi eksikliği, kazanın ayrıntılarının hâlâ gizemini koruduğu anlamına geliyor.

Tahran rejimi hâlâ Şah’ın satın aldığı uçaklarla uçuyor

Yerel medyada İran İslam Cumhuriyeti Kızılay Derneği tarafından işletildiği söylenen Bell 212’nin, muhtemelen 1979 İslam Devrimi’nden önce satın alındığı belirtiliyor.

İran Şahı Muhammed Rıza Pehlevi uçmaya olan tutkusuyla tanınıyordu. Kendisi de nitelikli bir pilot olan Pehlevi, sık sık babası Şah Rıza Pehlevi tarafından 1920’de kurulan İran İmparatorluk Hava Kuvvetleri (IIAF) Mareşali’nin üniformasını giyiyordu ve silahlı kuvvetlerin diğer kollarından daha fazla yatırım yapıyordu.

Bu, birinci sınıf bir hava kuvvetleri filosu oluşturmayı amaçlayan bir dizi uçak satın alınmasına yol açtı; İran, ABD dışında F-14 Tomcat’i işleten tek ülke oldu. Bell yapımı AH-1 Super Cobra ve Chinook gibi helikopterler de IAAF’ın cephaneliğinde belirgin bir şekilde yer alıyor.

Şah Muhammed Rıza Pehlevi Tahran’da Tavus Kuşu Tahtında oturuyor, Ekim 1964

Ancak ABD’nin İslam Cumhuriyeti hükümetine yönelik silah ambargosu ve İran İslam Cumhuriyeti Hava Kuvvetleri’nin yeniden markalaşması, Batı yapımı uçakların çoğunun bakıma muhtaç hale gelmesine neden oldu.

Ancak Tahran rejimi, mevcut filoyu yamyamlaştırarak ve çok ihtiyaç duyulan parçalara tersine mühendislik uygulayarak sınırlı sayıda uçağı kullanmaya devam etti.

Bu uygulama, Sovyetler Birliği ve Çin gibi ülkelerden silah ve teçhizat satın alınarak desteklendi. Ancak, yaşlanan filosuyla ilgili devam eden sorunlar, Tahran’ın hem uçaklarından hem de en iyi pilotlarından önemli kayıplara uğradığı 1980-1988 İran-Irak Savaşı sırasında tamamen ortaya çıktı.

Ancak Şah’ın satın aldığı uçakların bir kısmı bugüne kadar hayatta kaldı. İran’ın mevcut yetenekleri bilinmese de Flight Global tarafından 2024 yılında yapılan bir tahmin, ülkede en az iki Bell 212’nin hâlâ faaliyette olduğunu iddia etti.

Bell 212’yi başka kim işletiyor?

1968’de tanıtılan Bell 212 ve çeşitli çeşitleri, dünya çapında birçok askeri ve sivil operatörün beygir gücü olmuştur.

UH-1N Twin Huey (askeri versiyonu) ABD tarafından Vietnam Savaşı ve 2003’teki Irak işgali de dahil olmak üzere küresel çatışmalarda kullanıldı. Halen ABD Hava Kuvvetleri ve diğerlerinin yanı sıra İtalya, İspanya, Arjantin ve Suudi Arabistan tarafından kullanılmaktadır.

2024 yılında Bell 212’nin hizmetleri çoğunlukla Slovenya, Hırvatistan, Sırbistan, Kuzey Makedonya ve diğer yerlerdeki polis güçlerinin yanı sıra Kanada ve Japonya’nın sahil güvenlikleri tarafından sürdürülüyordu.

Konfigürasyona bağlı olarak, bir pilot (veya yükseltilmiş uçuş aletleriyle donatılmışsa iki pilot) ve 14’e kadar yolcu taşıyabilir.

Diğer tek dikkate değer Bell 212 kazası, Eylül 1986’da Kuzey Denizi’nde, İskoç tarafından işletilen bir tıbbi acil durum helikopterinin bir kurtarma görevi sırasında düşmesi ve gemideki altı kişinin de ölmesiyle meydana geldi. Kazaya şiddetli yağmur ve görüş mesafesinin azalmasının neden olduğu belirtildi.