Yönetmen Kirill Serebrennikov, savaştan önce Rusya’da siyasi tutukluydu. Şimdi Berlin’de yaşıyor. Euronews’e protestolarını, sanatını ve savaşın kendisi için her şeyi nasıl değiştirdiğini anlatıyor.
Ne sinema ne de opera eğitimi almış biri için Rus yönetmen Kirill Serebrennikov, adından söz ettirerek dikkate değer bir iş çıkardı. 100’den fazla performansa imza atan, ünlü Cannes Film Festivali’nde ‘Leto’ filmiyle ayakta alkışlanan Serebrennikov, bu yüzyılın en saygın ve cesur yönetmenlerinden biri. Moskova’da yönetmenlik yaptı ve Amsterdam ve Viyana dahil olmak üzere Avrupa çapında operalarda çalıştı.
Siyasi amaçlı uydurma bir suçlama olarak savunduğu, zimmete para geçirdiği iddiasıyla neredeyse iki yılı ev hapsinde geçiren Serebrennikov, şu anda Berlin’de yaşıyor.
Ancak eski Sovyetler Birliği’nde doğmak karmaşıktır. Yönetmen, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’i sadece savaş nedeniyle değil, aynı zamanda Rusya’nın LGBTQ haklarına ilişkin sakatlayıcı tutumu nedeniyle de sert bir şekilde eleştiriyor. Rusya’dan ayrılmadan önce Putin karşıtı protestolara katılmış ve Kremlin’in yozlaşmış siyasetini hicveden bir opera sahnelemişti.
Serebrennikov, Çaykovski’nin gizli eşcinselliğini konu alan bir biyografik film için devlet finansmanı reddedildikten sonra, 2016 yapımı ‘Öğrenci’ filmi için yaptırım uygulanan Rus oligark Roman Abramovich’ten finansman sağladı. Ertesi yıl 2017’de, savcıların gerçekleşmediğini iddia ettiği bir gösteri sanatları projesinin performansıyla ilgili olarak dolandırıcılık yapmakla suçlandı. İnsan Hakları İzleme Örgütü’ne göre gösteri gerçekten de sahnelenmişti. Bu suçlamalar, suçlamaların düşürülüp yeniden başlatıldığı üç yıllık bir hukuki çileye yol açtı. Serebrennikov, üç yıl ertelenmiş hapis cezasına çarptırılıncaya kadar ev hapsinde tutuldu ve 129 milyon ruble (1,8 milyon avro) geri ödemesine karar verildi.
Serebrennikov, savaş başladığında hâlâ Moskova’daydı ve bir hafta veya daha sonra, Mart ayı başlarında, iddia edilen dolandırıcılık suçlamaları nedeniyle cezasının bir parçası olarak el konulan pasaportunu geri alır almaz oradan ayrılmayı başardı.
Peki Ukrayna’daki savaş sona erdiğinde tam olarak en çok neyi sabırsızlıkla bekliyor?
“Bu iyi bir soru” diyor düşünürken.
Berlin’in kalbinde Kirill’in stüdyosundayız. Biz geldiğimizde yan odadan agresif bağırışlar gelmeye başladı. Bir an kapalı kapının arkasında neler oluyor diye düşündük ama sonra seslerin sadece kayıt altında olduğunu ve bu yıl vizyona girecek filmlerden birinin kurgusunu yaptığını öğrendik.
Savaş bittiğinde ne yapacağına dair sorumuzu bir an düşündükten sonra, gözlüğünün ardındaki gözleri odanın içinde geziniyor, beyninin içinde çarklar dönüyor, ciddiyetle bize bakıyor.
Savaş Rusya için iyidir
“Size ve kendime karşı dürüst olursam, [savaşın] daha uzun süre devam edebileceğini söyleyebilirim. Çünkü Rus iktidar devleti için savaş çok iyidir. Bu gerçekten önemli bir şey.”
Bunu Moskova’nın ünlü Avangart Gogol Tiyatrosu’nun eski yönetmeninden duymakta çok melankolik bir şeyler var. Tiyatro birçokları tarafından özgürlüğün simgesi olarak görülüyor. Serebrennikov, 2021 yılına kadar 9 yıl boyunca tiyatronun sanat yönetmenliğini üstlendi. 2022’de kapılar kapanıp tiyatro tiyatro olarak yeniden markalanmadan önceki son oyunun adı ‘Savaşa Katılmıyorum’ idi.
“Filmde yaptığımız gibi sadece kesip her şeyin 23 Şubat 2022 gününe dönmesi mümkün değil. Mümkün değil. Bu savaştan sonra Rusya bambaşka bir ülke olacak. Bu savaştan sonra Avrupa bambaşka bir yer olacak. Dünyanın tamamen farklı olacağını düşünüyorum,” diye başını salladı Serebrennikov. Durumun ciddiyeti havada kalıyor.
Peki ya hâlâ Rusya’da bulunanlar? Peki hâlâ orada olan insanlar ne düşünüyor?
“Hayatta kalıyorlar. Acı yokmuş gibi davranıyorlar. Her şey yolunda” diyor ve birçoğunun aile, iş ya da siyasi nedenlerden dolayı gidemediğini söylüyor. “Gülümsemeye devam ediyorlar. Bazen dans ediyorlar, kulüplere gidiyorlar, restoranlarda oturuyorlar. Ama onlarla konuşarak ya da bazı ipuçlarıyla acının giderek güçlendiğini anlıyorum ve hissediyorum. Ve bu rahatsızlık ya da nasıl desek bilişsel uyumsuzluk çok büyük hale geliyor. Kesinlikle çok büyük. Ve insanlara bu depresyon veya bazı psikolojik sorunlar vb. konusunda bir şeyler yapmaya çalışıyorlar. Herkesin iktidarın söylediklerine oy vermesi propagandanın anlattığı kadar kolay olamaz. Hayır, bu kişisel varlık, kişisel varoluş düzeyindedir. Çok daha karmaşık.”
Rusya’da duyduğu fikirlerin hissettiklerinin tam tersi olduğunu hissettiğinde ve başka bir devleti yok eden bir devletin parçası olmaya dayanamadığı için ayrılmak zorunda kaldığını söylüyor.
Rusya’daki yaşamında en çok neyi özlüyor?
“Benim tanıdığım Rusya artık yok.”
“Korkarım yaşadığım ve bildiğim, bildiğim Rusya artık yok. Artık askeri insanlarla dolu bir şiddet durumu var” diye ekliyor. “Savaş her zaman geri dönüyor ve normalde iç savaşa, intihara ya da ülke içinde yaşanan korkunç olaylara dönüşüyor.”
Almanya’daki hayatını çok seviyor ve burada hiçbir zaman işinin iptal edilmediğini veya baskı görmediğini, insanların protesto edebileceğini ve fikirlerin özgür olduğunu söylüyor. Berlin’in ne kadar çok kültürlü ve uluslararası olduğunu özellikle takdir ediyor.
Rusya’nın geleceğine dair bakış açısı kasvetli. Rusya’nın “sıcak aşama” da dahil olmak üzere sıklıkla savaş aşamalarında olduğunu söylüyor. Rus devletinin savaştan büyük fayda sağladığına inandığı yolların sayısını yüzüklü parmaklarına sayıyor.
“Savaştan çok şey alıyorlar. Yani iş açısından, ülkeyi kontrol etmek açısından, toplumu bu şekilde savaşa nasıl organize ediyorlar. Onlar için her şey çok daha iyi. Bu yüzden savaş durumunda olup bitenlerle büyük ilgisi olan birçok insan olduğunu söyleyebilirim. Ve savaşı durdurmak isteyen daha az insan var. Savaş her şeyi öldürür. Savaş canlı olan her şeyi öldürür.”
Peki ya ailesi?
90 yaşında, yaşı nedeniyle ayrılamayan ve bir hemşireyle yaşayan bir babası var. Serebrennekov onunla her gün Zoom veya Whatapp üzerinden konuşuyor. “Elini tutamayacağım, ona sarılamayacağım veya onu öpemeyeceğim diye endişeleniyorum.”
Bir süre düşündü, ellerini kucağında kavuşturdu ve bir başparmağıyla diğer parmağına masaj yaptı.
Zafer neye benziyor?
“Ukrayna’nın zaferi nedir? Moskova’yı almak mı yoksa Rusya’yı yok etmek mi? Bence hepimiz oldukça kaybolduk ve her iki taraf için de zaferin nasıl olacağını anlamıyoruz.” Diğer başparmak şimdi alttaki başparmağa masaj yapıyor.
“İnsanlar birbirlerini ne için öldürüyorlar? Tuhaf yerler yüzünden birbirlerini öldürdükleri bu küçük şehirlerin isimlerini bile hatırlamıyorum. Bütün fotoğrafları onunla izleyince çok korkunç. küçük şehirlere terk edilmiş, binalara çarpılmış, gerçeküstü bir manzaraya sahip olan şey bu. Serebrennikov’un annesi Ukraynalıydı.
OHCHR’nin Eylül ayındaki resmi rakamları, Ukrayna’da sivil kayıpların sayısının 10.000’in üzerinde olduğunu gösteriyor ve bu rakama, rakamların belirsiz olduğu her iki taraftaki askerler dahil değil.
Serebrennikov ayrıca bu savaşın boyutunun kendisi de dahil birçok kişiyi şaşırttığını söylüyor.
“Oğullarınızı para karşılığında orduya satmanız nasıl mümkün oluyor ya da tüm propagandanın saçmalık ve korkunç bir yalan olduğunu anlamamanız nasıl mümkün oluyor? Bu nasıl mümkün olaiblir? Rusya’daki insanların akıllı olduğunu ya da bölebileceğini, yalanı gerçekten ya da gerçeği yalandan ayırabileceğini ya da gücün onlara ne kazandırdığını anlayabileceğini düşündüm.”
Eski Sovyetler Birliği’nde, daha doğrusu Ukrayna sınırına yakın Rostov-na-Donu’da büyüyen Serebrennikov, savaş başladığında neden günümüz Rusya’sında kesinlikle kalamayacağını hissettiğini bize açıklıyor. Nazilerden bu yana Alman siyasetindeki tepkiyle karşılaştırmalar yapıyor.
“Bir daha asla. Bir daha asla. Bu bir ana slogandı. Bana savaşın ne olduğunu sorarsanız ve bir daha asla tüm Sovyet kitaplarında ve tüm Sovyet filmlerinde Sovyet dilinde söylenmedi. Ben bir bakıma [savaşa] karşı çok güzel Rus filmlerinden şekillendim. Bu bir savaş draması ama hepsi savaşa karşıydı, bir daha asla, savaşın şimdiye kadarki en korkunç şey olduğunu söylüyorlardı. Ve şimdi Rusya’daki yeni güç. Tüm bu deneyimleri silmeye ya da unutmaya, yerine yeni ideolojiyi koymaya çalışıyorlar. Militarizasyon konusunda, savaşa kadar savaşmak zorunda olmamız çok iyi, eğer uğrunda öleceğiniz bir şey varsa, o zaman şanslısınız.” Bu savaşa Soğuk Savaş 2.0 adını veriyor.
Rusya’nın özgürlükle karmaşık ilişkisi
Sovyetler Birliği’nin çöküşünün ardından birkaç on yıl hızla ilerleyin ve Serennekov, Rusya’nın Batı’nın sahip olduğu özgürlük ve liberalizm düzeyine hazır olmadığına inanıyor.
“Özgürlük genel olarak Rusya’ya ait olan bir özellik değildi. Özgürlük fikri oldukça karmaşıktı” diyor ve özgürlük kavramının yavaş ve dikkatli bir şekilde tanıtılması gerektiğini ekliyor. “Şimdi hepsi yok edildi. Onlar için özgürlük yok.”
Bunun yerine, Rusya’daki pek çok kişinin özgürlük üzerinde güce sahip olmanın daha iyi olduğunu düşündüğünü düşünüyor. “Rusya’yı güçten başka hiçbir şey yönetemez. Ana fikir bu ve elbette beklediğimizin ve oradayken üzerinde çalıştığımız şeyin tamamen tersi. İdeal savaş ideal özgürlüğün karşıtıdır. Savaşta, savaş halindeyken, tüm toplumu, dedikleri gibi Beşinci Kol’a, bizimle olmayan insanlara karşı seferber edebilirsiniz.”
Peki ya özgürlük fikrine çaresizce tutunmaya çalışanlar, ev hapsinde otururken avukatı aracılığıyla USB bellekleri kaçırarak bir operayı yöneten ünlü Serebrennikov da dahil olmak üzere insanlar?
Devlet “onları dışarı atmaya, cezaevlerine atmaya, yabancı ajan olarak adlandırmaya vb.” karar verdi. Ve böylece gücün kalmasına yardım edin. Gücü elinde bulunduran herkes bu piramidin tepesindedir.”
Ancak Serebrennikov, bu savaşın insanlığın karşı karşıya olduğu en büyük tehdit olduğuna inanmıyor.
“Üzerinde çalışmamız lazım. Bana göre bu, tüm savaşlardan, çatışmalardan, yerel çatışmalardan veya küresel çatışmalardan çok daha önemli ve tehlikeli.” Bir başparmak diğerine tekrar masaj yapıyor.
Dünyayı “yaptığınız şeyi durdurmaya” çağırıyor. Yapma. Çünkü iklim değişikliği yaklaşıyor ve uğruna verdiğiniz tüm mücadeleler tamamen boşa çıkacak.” Serebrennikov, iklim değişikliğini “çözmemiz gereken en korkunç şey” olarak görüyor.
Ama aynı zamanda insanlara yönelik umudu da amacının bir parçası olarak görüyor:
“Benim işim insanları düşündürmek için sanatı, müziği veya tiyatroyu kullanmak. İşte bu, benim asıl işim. Benim açımdan, içinde yaşadığımız korkunç, stresli bir durumdayız. Kaygı içinde yaşıyoruz. Kendimize yardım etmek, tüm bunların üstesinden gelmek gerçekten önemli ve muhtemelen tiyatro, müzik, çağdaş sanat, dans veya başka bir şey, tamamen delirmemek veya kendimize insan olduğumuzu ve kalmamız gerektiğini hatırlatmak için en iyi araçlardır. insan.”
Rusya’daki iktidarın halka insanlığını unutturmaya kararlı olduğunu ancak diğer sanatçıların da “asıl değerin insan hayatı olduğunu insanlara anlatmak” sorumluluğunun bulunduğunu söylüyor. Her insan bu dünya için çok önemlidir.” Güzel ve acı tatlı, dünyanın dehşetine karşı bir panzehir.
“Daha fazla güzellik yaratmalıyız. Daha fazla müzik yaratmalıyız; insanlara korkunç ve iğrenç değil, değerli bir şey olduğu hissini veren bir şey.”
