‘2025’e damgasını vuran ülke Amerika olacak’

“Biraz evvel Asya yılı dediniz. Biz, 21. yüzyılı Asya Yüzyılı olarak görüyoruz. Asya, kendisinden bahsettirmeye devam edecektir. Trump sorununda IŞİD’in ismi geçti, evet. Hatırlayalım, Suriye’de tam yeni hükümetin kurulduğu günlerde ABD, Deyrizor’da IŞİD başkanını öldürdüğünü açıkladı. Tam o güne denk geldi. Orada IŞİD lideri varsa zamanında yapabilirlerdi. Bu neden tam hükümetin kurulduğu vakte denk getirildi? ABD’nin Suriye’den gitmeme ismine en büyük argümanı IŞİD’in ‘hortlaması, canlanması’meselesi. Süratle IŞİD lideri öldürdüklerini açıkladılar. Amerika’da bir hareket yapıldı, arabasından IŞİD bayrağı çıktı. Çok profesyonel oldu. Sonra ortaya çıktı ki adam bir devir Amerikan askeriymiş. Tesla marka bir araç, Trump’ın oteli önünde patladı. Elon Musk’a mı, Trump’a mı bildiriydi? Havai fişeklerle doldurulan Tesla Cybertruck patlatıldı. Oradaki sorumlu da farklı halde Amerikan ordusu mensubu. İki fail de tıpkı Amerikan üssünde görevliymiş bir devir. O üssün sicili çok pak değil. Sabıkalı olduğu, CIA’in direkt kullandığı ve özel kuvvetlerin ana üssünün olduğu yer deniliyor. Komplo teorileri çoğaltılabilir.

Ama şunu sorabiliriz: Derin Amerika, Trump ile hesaplaşmaya mı girecek? Trump, Suriye’den askerleri çekeceğini daima söyledi. Alana bakarsak ABD hiç askerlerini çekecek üzere durmuyor. Doğal Suriye’de tıpkı esnada aşikâr noktalarda bomba yüklü araçlar patlıyor. Buralarda kıpırdanmalar var. İran dini önderinin Suriye’de bilhassa gençleri vurgulayarak birtakım yerlere ‘direnin’ bildirisi vermesi durumu da var. Suriye bu yıl belirleyici olacak. Trump buradan askerleri çekebilir mi? İstese de çekemeyecektir. Süreç farklı gidiyor. Trump da başından beri giden sürece ayak uyduracak üzere duruyor. Lakin Donald Trump’ın bir dediği diğer dediğini tutmuyor. Haziran ayında Times mecmuasına verdiği röportajda Netanyahu’ya laf etti, Gantz ile çalışmak istediğini söyledi. Ortadan geçen süreçte Netanyahu ile samimi oldular. Ama Times’a geçen hafta tekrar röportaj verdi ve İsrial ile Netanyahu hakkında farklı şeyler söyledi. Ortadoğu’yu kendisi için özel misyon olarak belirlemiş bir lider geliyor 20 Ocak’ta. Bunun yansımaları Körfez’de mi güçlü olur Suriye’de mi? İsrail ile Suudi Arabistan’ın ilgilerini olağanlaştıracaktır. Sonra istikametini Türkiye’ye dönüp İsrail ile Türkiye’nin bağlarını düzeltmesini söyleyecektir. Trump’ın Ortadoğu’da görmek istediği konjonktür Türkiye-İsrail küslüğü değil bilakis yakınlaşması. Olağan bizim için Gazze problemi var. Trump çözebilecek mi göreceğiz. Trump bu bahiste Türkiye üzerinde baskı oluşturabilir. Trump’ın havuç ve sopa huyu var; heybesinde bunları taşır. Size ödül gösterir, ancak istenilen yapılmazsa tehdit ve cezaya başvurur. Şayet birinci periyottaki huyu devam ederse, Türkiye’nin başını ağrıtacak sıkıntılar olacak.”

“Trump ile ilgili temel beklenen bahisler Ukrayna ve Pasifik’te ne yapacağı. Trump, Asya’nın kıta kısmına gözünü çok dönen bir önder değildi. Yani Batı Asya, Hindistan, Pakistan ve Orta Asya ile pek ilgilenmiyordu. Biden idaresinin dikkati daima Orta Asya’daydı. 2023’te C5+1 toplantısını başlattı. Fakat Trump’ın Pasifi ve Hint Okyanusu havzasındaki ülkelere ilgisi var. Olağan Donald Trump’ın vaktinde bu Hint-Pasifik siyaseti canlandı. Biden ile görünür oldu ama bunu tozlu raflardan indirip canlandıran Donald Trump’tı. Hint-Pasifik’in babası da Şinzo Abe’dir. Merhum Japonya Başbakanı biliyorsunuz suikast sonucu öldürüldü. Çağdaş Japon milliyetçiliğinin de babasıdır. O suikast bilerek aydınlatılmadı ve üstü kapatıldı. Bugün Japonya’da silahlanmadan ve ulusal ordudan bahsedilebiliyorsa bu Şinzo Abe’nin 2006’dan beri yaptığı siyasetlerin mirasıdır. Şinzo Abe’ye aitti bu isim. Trump bunu canlandırdı. Mike Pompeo giderayak ‘QUAD’ı Asya’nın NATO’su yapacağız’ dedi. Bunlar çok farklı bir perspektiften bakıyordu resme. Spesifik Tayvan çıkışları yerine bölgeye genel bakıyorlardı. Lakin daha vurucuydu. Hong Kong ve Uygurlar üzerinden Trump’ın direkt müdahale yaptıkları problemler vardı. Lakin son iki devirdir yani Trump ve Biden dönemlerinde Tibet’in ruhani lideri Dalai Lama Beyaz Saray’da kabul edilmedi. Bu iki önder Çin’e karşı her hamleyi yapan, Çin’i kızdırmaya çalışan başkanlar ancak Dalai Lama ile fotoğraf vermediler. Trump’ın Tayvan jeopolitiği üzerinden Çin’i sıkıştıracağına ise inanmıyorum çünkü Trump, Çin’in bununla sıkışmayacağını çok uygun biliyor. Kendisi de iş insanı olan Trump, Çin’in can damarının ticaret ve iktisat olduğunu biliyor.”

“Çin tarafından bakalım: Çin’de işler güzel gidiyor. Çinliler artık kendi pazarlarını oluşturma ve üretimlerini kaliteli hale getirme yönelimindeler. Bunun da olumlu sonuçları var. Lockheed Martin yaptırımları oldu lakin bunlar esasen Çin’in çok ticaret yaptığı firmalar değil. Çin’e büyük silahlar da satmıyorlar. Çin’e ambargo koymaları pek de kıymetli değil. Çin altıncı kuşak savaş uçağı denemelerine geçti. Trump ile ilgili enteresan bir şey söyleyelim. Bu yıl Tesla’nın Çin’deki üretimi yüzde 8.8 artmış. Ben geçen ay Çin’deydim. Sokaklar Tesla dolu. Tesla’nın inanılmaz satış noktaları ve servis noktaları var. Apple var mesela. Çin’de muazzam bir büyüme yaptı Apple. Artık Trump bakıyor, en pahalı dostu Elon Musk’ın şirketi Tesla, Çin’de aldı başını gidiyor. Trump şunu da düşünüyor: ‘Onlar elektrikli otomobillerle dünyayı fethederken, biz de Amerikan Tesla ile Çin’i fethedeceğiz’ diyor. Yani inanılmaz bir durum var Çin’de. Her iki otomobilden birisi Tesla. Çinliler, ‘Bu Amerikan otomobilidir, bu otomobile binmeyelim, protesto edelim’ demiyorlar. Hayrete düştüm ben. Kendilerinin harikulade otomobilleri var, kimisi daha hoş. Lakin mesela Tesla inanılmaz tutuyor.

Böyle birbirini etkileyen bir ekonomik süreç var. Trump bence bunu anladı. Tahminen Elon Musk da bunu anlattı. Apple davette bulundu: 400 bin çalışanı var. Çıkmıyor oradan. Trump, bunu kârlı halde nasıl döndüreceğini düşünüyor. Fakat ötede Ukrayna var, başlı başına bir problem. Yorumcular güya 5-6 saatte çözülebilecek bir problem üzere bakıyor buna. Trump başkanlık misyonunun yarısında Ukrayna ile uğraşacak. Mesaisinin yarısını buraya harcayacak. Bu çabucak bitmez. Müzakeresi var, imzaları var. Ortadoğu var sonra. Trump ne vakit Pasifik’e vakit ayıracak? Trump bu birkaç yıl içinde Pasifik’e çok yönelemeyecek. Çin’in komşuları yahut öteki aktörlerle bir sorunu olmazsa Trump Pasifik’e pek dönebilecek üzere değil. Kişida gitti. Güney Kore Cumhurbaşkanı da gitti. Kuzey Kore ile kesinlikle bir alaka kuracak. Trump, Kim Jong Un’u beyzbol maçına götürmeyi ve Beyaz Saray’a götürmeyi başa taktı. Kamu diplomasisinin gücünü orada gördü. ‘Bu çocuk Amerika hayranı, NBA hayranı, onu yanıma alacağım’ diyor. Evet Trump’ın orada bir açılımı olacak. Ama Japonya’ya, Amerikan Çelik şirketinin satılmayacağını da söyledi seçim sürecinde. Trump, klasik Biden müttefiklerine sırtını dönüyor. Güney Kore ve Japonya’ya da askerlerin parası ödenmezse müdafaa sağlamayacağını söyledi. Avrupa’yı kızdıracak adımları var. Öte yandan Kanada, Grönland, Panama Kanalı çıkışları yaptı. İşi sulandırmaya başladı. Nerede gerçeği söylüyor nerede hayal kuruyor bu anlaşılamaz hale geldi. 6 Ocak baskınını hatırlayın. Trump’ın misyona gelmesiyle birlikte tahminen bu hareketleri yahut yalnız kurt aksiyonlarını daha çok göreceğiz. Teksas’taki patlamada el imali havai fişekler vardı. Ülke içinde karışıklık çıkacağı iletisi veriliyor üzere duruyor. Ana akım medya da bunu çok pompalıyor. Trump zıtlığına inanılmaz biçimde devam ediyorlar.

MSNBC’de Morning Joe programı var. Bunlar çok Trump tersi beşerler. Seçimden çabucak sonra Mar-a-lago’ya gidip Trump’a takviyelerini sundular. Bu, ana akım medyada inanılmaz reaksiyon çekti. Bunlar düne kadar Trump için Hitler benzetmesi yaptılar. Seçim bitince çabucak rota değiştirdiler; tahminen de af dilediler. Amerikan iç siyaseti ve medyası hiç görmediğimiz formda karman çorman bir halde. Onlar da işinden çıkamayabilir. Trump’ın en büyük kusuru ise Rubio gibi birini dışişleri bakanı yapması. Ehveni şer olarak Mike Pompeo’nun gelmesi bile daha yeterli olabilirdi. En azından CIA görmüş bir adamdı. ‘Taşralı, muhafazakar’ profilden bir isim Rubio. Amerikan siyasetinde Amerikan kıymetlerine saplantılı, dünyayı görmeyen, dünyaya Amerika penceresinden bakan bir profil bu. Pompeo’nun tekrar CIA yöneticiliğinden gelme dünya vizyonu vardı en azından. Kaliteli çok insan vardı. Lakin nedense Trump bu türlü garip bir takım seçti. 2025’te bence en çok Amerika’yı ve Trump’ı konuşacağız. 2025’e damgasını vuracak ülke orası.”

“Geçen bir savunma dergisi ile görüştüm. Çin ve Ortadoğu’ya ait bir yazı hakkında konuştuk. Kapağı konuşurken, en uygun kapağın kırmızı yahut siyah taban üzerine kapıdan çıkan Şi Çinping fotoğrafı olacağını düşündüm. ‘Ortadoğu’dan çıkan Çin’ olarak düşündüm. Pekala niçin? Zira Çin, çatışmanın, savaşın ve kronik sorunların olduğu yerde durmaz. Köşesine çekilir, izler, taraflara itidal ve milletlerarası hukuk davetinde bulunur. Milletlerarası bağlardaki temel şeyleri söyler, tavsiyede bulunur, barış argümanları sunar, arabuluculuk teklif eder ve özel temsilci atar. Ancak işin ucunda BM vazifesi yoksa asla asker göndermez ve taraf olmaktan uzak durur. Rusya da bu yolu izliyor. Çin, Ortadoğu’dan ayrılıyor mu yoksa temkin mi var? Bu başka bir tartışma konusu.

Kimisi, Çin’in kovulduğu halinde yorumluyor. Ben bu fikirde değilim. Bana kalırsa Çin, klasik dış siyasetini uyguluyor. Yalnızca Ortadoğu ile ilgili değil bu. Mesela Azerbaycan-Ermenistan gerginliği, Ermenistan’ın Karabağ işgali sebebiyle sürerken Çin bu bölgeye hiç yanaşmadı. Ne vakit Karabağ özgürleştirildi, Azerbaycan-Ermenistan yeni bir sürece girdi ve barış konuşulmaya başlandı, o vakit Çin ve Azerbaycan masaya oturdu. Orta koridor müzakere edildi. Azerbaycan’a ve Ermenistan’a inanılmaz altyapı yatırımı yapıldı. Çin’in standart siyaseti bu. Bir yerde kriz varsa Çin, krizin modülü olmayı tercih etmiyor. Bunun yerine Çin bekleyip, krizin tahlili hedefiyle kolaylaştırıcı adımlar atıyor. Mesela 14 Filistin örgütüyle protokol imzaladı lakin alanda durmuyor. Çin 1960’larda da alana girmedi lakin Filistin Kurtuluş Örgütü’nü en çok destekleyen ülkelerden biriydi. 5 milyon dolar verdiler, silah yardımı yaptılar. Lakin Çin, alanda öteki aksiyonlar içine girmedi. Münasebetiyle Çin bu sıkıntıyı izliyor. Zira sorun, Ortadoğu’nun sorunu. Çin’in problemi değil. Bölge halkının sorunu bu ve çözüyorlar. Gazze sıkıntısı de iç sorun üzere gözükse de aslında memleketler arası bir sorun var. 1. Dünya Savaşı’nın bitişiyle birlikte bu sorun çözülemedi. Milletlerarası aktörler bunun daima modülü oldu lakin sorunu çözemediler.

Dolayısıyla ben, Gazze probleminin tek tahlil adresinin BM olduğuna inanıyorum. Çin’in burada kıymetli rolü olacağını düşünüyorum. Çin de Filistin devletini her kademede destekledi BM’de. İnsanlarda Çin’in Mısır’a asker, uçak göndermesi, Gazze’de alanda olması üzere beklentiler içinde olabiliyor. Ancak Çin’in bu türlü bir üslubu yok. Örneği de yok. 1999’da Yugoslavya’da Çin’in elçilği bombalandı, 3 gazeteci öldü. Bir sürü kriz çıktı. Buna karşın Çini, Yugoslavya hükümetine askeri dayanak vermedi. Verebilirdi, ancak yapmadı. Çin, bu işi milletlerarası düzlemde tutarak krizi BM’de yönetmeye çalıştı. 2006’da İsrail, Beyrut’ta BM müşahede noktasını vurdu. İsrail’in adetidir bu, BM noktalarını daima vurur. Orada misyon yapan Çin askeri heyetinden bir yarbay öldü. Çin, bu olayda İsrail’e karşı misilleme hakkını kullanmadı. BM Güvenlik Konseyi’ne gitti ancak ABD veto etti. BMGK’da güçlü daimi üye Çin dahi kendi askerinin mevtini kınatamıyor. Umarım ki 2025, BM’nin de kendine çeki nizam verdiği bir yıl olur. Şu BMGK’nın adam üzere çalışması lazım. Yahut BMGK yerine yetki Genel Kurul’a verilmeli. Bu Genel Kurul’un bağlayıcılığı da arttırılabilir. Bu böyle gitmez. Milletler Cemiyeti de bu türlü sulandırıldı. Altını oydular. Amerika girmedi, Japonya çıktı. Adolf Hitler geldi sonra 2. Dünya Savaşı çıktı. O dönem Milletler Cemiyeti adam üzere çalışsaydı, ABD kendi kurduğu örgütün dışında kalmasaydı, tahminen 2. Dünya Savaşı çıkmayacaktı. Şayet BM’nin altını oyuyorlarsa, 3. Dünya Savaşı’nı da bekleyebiliriz. Ukrayna sıkıntısını nerede çözecekler? BM’de çözecekler, öteki nerede çözülecek? 2025’te buna çeki nizam verilmek zorunda.”