Ayasofya’nın altında insanlık tarihini değiştirecek keşif: Roma hazinesi ve zımnî geçitler 1600 yıl sonra aydınlanıyor

1500 yıldır İstanbul’un simgesi olan Ayasofya, mimarisi ve tarihi kadar altında sakladığı gizemlerle de ilgi çekiyor. Milliyet’e konuşan Prof. Dr. Hasan Fırat Diker, Ayasofya’nın altındaki tüneller ve mezar odalarının kıymetini vurgulayarak, “Bu yapılar yalnızca efsanelerle değil, bilimsel araştırmalarla incelenmeli,” diyor.

Yakın vakitte ziyarete açılması planlanan yer altı tünelleri, hem arkeologların hem de tarih meraklılarının dikkatini çekiyor. Fakat, bu alanların bakımsızlık ve ilgisizlik nedeniyle önemli biçimde ziyan gördüğüne dikkat çekiliyor.

Tünellerin bilinmeyen hikayesi

Ayasofya’nın altındaki tünellerin birçoğu su isalesi, yağmur suyunun tahliyesi ve havalandırma gayesiyle yapılmış. Roma ve Bizans devrinden kalma bu altyapılar, 1600 yıllık bir geçmişe ışık tutuyor. Birtakım tünellerin dar yapısı, devrin mühendislik anlayışını gözler önüne sererken, kimi kısımlara sırf sürünerek girilebiliyor.

Prof. Dr. Diker, “Tüneller, sadece su künkleri için değil, kimi kısımlarda mezar odaları ve bilinmeyen mahzenler için de kullanılmış. Bu alanlar temizlendikçe tarihe dair yeni bulgular ortaya çıkabilir,” dedi.

Tavanlarda çökmeler, tünellerde moloz

Tünellerin değerli bir kısmı, yıllar içinde hasar almış durumda. Yer yer çökmeler ve moloz yığınları, bu alanların kapsamlı bir formda temizlenmesi gerektiğini gösteriyor. Mimar Sinan’ın güçlendirme projeleri sırasında eklenen drenaj kanalları ve payandalar, yapının yıkılmasını önlemiş olsa da, yer altı yapılarının ihmal edilmesi büyük bir kayıp olarak görülüyor.

Mezar odaları ve Roma’nın izleri

Ayasofya’nın altındaki mezar yapıları, Roma periyodu mezar geleneklerine ışık tutuyor. Bilhassa 4. yüzyıla tarihlendirilen hipoje yapıları, birinci Ayasofya inşa edilmeden evvelki periyoda ilişkin. Bu mezarların ve tünellerin temizlenip ziyarete açılmasıyla İstanbul’un çok katmanlı tarihi daha güzel anlaşılacak.

‘Hurafelerden çok bilime muhtaçlık var’

Ayasofya hakkında birçok efsane dolaşıyor; Viking yazıtları, Hızır’ın parmağına ilişkin olduğu düşünülen izler, Venedikli Enrico Dandolo’nun mezarı üzere kıssalar, yapının mistik istikametini öne çıkarıyor. Lakin Prof. Dr. Diker, “Ayasofya’nın hurafelerden çok bilime gereksinimi var. Yer altı yapılarının tamiratı, mimarlık tarihi ve arkeoloji ismine büyük kıymet taşıyor,” diye belirtti.

Tünellerden çıkacak sürprizler

Prof. Dr. Diker, “Tünellerin temizlenmesiyle İstanbul’un tarihine ışık tutacak kıymetli arkeolojik bulgular ortaya çıkabilir. Şimdi ne tıp sürprizlerle karşılaşacağımızı bilmiyoruz, lakin her adımda geçmişin sırlarını çözmeye bir adım daha yaklaşacağız,” dedi.

Ayasofya’nın hem yer üstü hem de yer altı yapılarının korunması ve dünya turizmine kazandırılması, sadece Türkiye için değil, milletlerarası kültür mirası için de büyük bir kazanım olarak görülüyor.