Sasha ve ailesi Mariupol’da yaşıyordu. Geniş çaplı işgalin ilk ayında annesinden zorla ayrılarak işgal altındaki Donetsk’e getirildi. Büyükannesi Liudmyla haftalarca onun ölü mü yoksa hayatta mı olduğunu bilmiyordu.
Rus birlikleri sınırda toplanmaya başladığında Snizhana bir şeyler olacağını bekliyordu. Kocası ve çocuklarının babası, aileye 23 Şubat 2022’de Mariupol’dan ayrılacaklarına dair söz verdiler ancak ulaşım sorunları nedeniyle bunu başaramadılar. Snizhana ve iki çocuğu Sasha ve Viktoria, Mariupol’da mahsur kaldı.
Bir gün sonra Rusya’nın Ukrayna’ya yönelik acımasız ve geniş çaplı işgali başladı. Mariupol sürekli bombardımanla dövüldü. Snizhana annesi Liudmyla’yı arayarak ona “Burada korkunç şeyler oluyor” dedi. Bu Liudmyla’nın kızıyla son konuşmasıydı.
24 Mart 2022, Mariupol
Rusya’nın geniş çaplı işgalinden önce Mariupol’da yaklaşık yarım milyon insan yaşıyordu. Ukrayna’nın güneydoğusundaki şehir hem kültürüyle hem de endüstrisiyle tanınıyordu. Kuşatma sırasında Rus güçleri elektrik, su, gaz ve iletişim ağları gibi temel hizmetleri hedef aldı. İkincisi ilk günlerde çöktü, bilgi boşluğu bıraktı ve insanların sevdiklerine ulaşmasını neredeyse imkansız hale getirdi.
Sürekli bombardıman nedeniyle yiyecek ve su kıtlaştı, bölge sakinleri yiyecek almak ve su için karı eritmek için barınaklarından ayrılmak zorunda kaldı. 24 Mart’ta Snizhana’nın ailesi dondurucu soğukta dışarıda açık ateşte yemek pişirmek zorunda kaldı. 11 yaşındaki oğlu Sasha dışarıda yemek hazırlamaya yardım ederken yoğun bombardıman başladı. Sasha hızla garajların ve meşe ağaçlarının arkasına sığınmak için koştu.
Bir süre sonra bir komşunun evinin ikinci katına sığındı. İki yaşındaki kız kardeşi Viktoria’nın orada tek başına olduğunu sanıyordu ama oraya vardığında onu annesi Snizhana’nın yanında barınırken buldu. Üçü saklanırken komşu eve düşen bir top mermisi, 11 yaşındaki çocuğun sağ gözünün altından yaralanmasına neden oldu.
Bombardımana ve sürekli saldırılara rağmen Snizhana, oğlunu, yaralanması nedeniyle tıbbi yardım almak üzere bir fabrikaya götürmek zorunda kaldı. Sasha, oraya vardıklarında ağır bombardımanın onların ayrılmasını imkansız hale getirdiğini hatırlıyor.
Yetkililer Sasha’ya annesinin “artık onu istemediğini” söyledi
Sasha, Rus kuvvetlerinin tesisi kuşattığını, onları yakalayıp bir yere sürdüklerini hatırladı. “Annem, başka bir sivil ve ben işgal altındaki Donetsk’teki Bezimenne adlı köye götürüldük” diye hatırladı.
Bezimenne’ye Novoazovsk’tan Çocuk Hakları Servisi gelip onu annesinden ayırdı. “Ona veda etmeme izin vermediler” dedi ve onu bir filtreleme kampına götürdüklerine inandığını ekledi. Bu onu son görüşüydü. Yetkililer ona annesinin artık onu istemediğini söyledi ancak 11 yaşındaki çocuk bunun yalan olduğuna inanıyordu; Mamulichka’sını seviyor ve ona tapıyor.
“Ukraynalı çocukları ailelerinden ayırma taktiği bilinen bir stratejidir”
Georgetown Üniversitesi Küresel Çocuk Sorunları İşbirliği Araştırma Görevlisi Vladyslav Havrylov’a göre, Ukraynalı çocukları ailelerinden ayırma ve onlara Ukrayna karşıtı propaganda aşılama taktiği, Rus hükümetinin kullandığı bilinen bir stratejidir. “Bu, Ukrayna kimliğinin silinmesi, yasadışı evlat edinme yoluyla Rusya’daki demografik sorunların çözülmesi ve Rus askeri saldırganlığını destekleyen gelecek nesillerin hazırlanması dahil olmak üzere birçok amaca hizmet ediyor” diye açıkladı.
Ukraynalı çocukların zorla sınır dışı edilmesi ve beyinlerinin yıkanması aynı zamanda Rus ordusunun ‘doldurulması’ amacına da hizmet ediyor gibi görünüyor. Havrylov, “Kremlin tarafından kurulan Gençlik Ordusu bu süreçte önemli bir rol oynuyor; altı yaşındaki çocuklara Batı karşıtı duyguları aşılıyor ve Ukrayna’daki savaş da dahil olmak üzere Rus askeri eylemlerini yüceltiyor” diye ekledi.
Örgüt, Moskova’nın kültürel asimilasyon ve Kremlin’e siyasi bağlılık gündemine hizmet etmek üzere, özellikle işgal altındaki Ukrayna topraklarından binlerce çocuğu silah altına alıyor.
Bezimenne’deki “Getto”
Annesinin Mariupol’un 30 kilometre doğusundaki Bezimenne’de götürüldüğünü düşündüğü filtreleme kampına “getto” adı verildi. Bir zamanlar Azak Denizi kıyısında bir okul olan okul, artık insanları esir tutuyor. Alman Editör Ağı RND’ye göre bu tesis, savaşın başlangıcından bu yana Ukrayna’da kurulan birkaç tesisten biri. BBC, Mart 2022’de Rusya’nın Bezimenne’deki geçici kampta tahmini 5.000 kişiyi barındırdığını bildirdi ve Washington Post tarafından doğrulanan bir video “getto”nun varlığını doğruladı.
Bu kamplarda Ruslar, Rus işgali altındaki bölgelerdeki Ukraynalıları “statüleri ve bağlılıkları açısından” “gözden geçirdi”. Orada pasaportlarına, telefonlarına ve belgelerine el konuldu ve tıbbi bakım sağlanamadı. Raporlar, kampların insanlık dışı koşullara maruz kaldığını ve tutukluların işkence veya ölüm tehditleriyle karşı karşıya kaldıklarını öne sürüyor. Bu filtreleme kamplarında yargısız infazların da yaşandığına dair raporlar var.
Sembolik olarak köyün adı, Ukraynacadaki “isimsiz” (без імені/ bez imeni) tercümesine benzerlik göstermektedir.
Sasha annesi olmadan hastaneye kaldırılır
Hâlâ yaralı olan Novoazovsk Çocuk Hakları Servisi, Sasha’yı yasadışı olarak işgal edilen Donetsk’teki Donetsʹka Oblasna Klinichna Travmatolohichna Likarnya adlı travma hastanesine getirdi ve sonunda burada tedavi gördü. Tabii 11 yaşındaki çocuğun elinde herhangi bir belge yoktu. Bu nedenle hastanedeki yetkililer onun kimliğini tespit edemedi.
Zaten dehşete düşmüş olan Sasha’ya, muhtemelen Rusya’da bulunan ve ebeveynleri olmayan çocukların genellikle okula gidip yaşamaları için gönderildiği bir “Internet” e gönderileceği bilgisi verildi. Bu kurumu Batı’nın yatılı okul algısından ziyade bir yetimhaneye benzetebiliriz.
Ukrayna’nın “Halkımız Nerede” projesinin bulguları, sınır dışı edilen Ukraynalı çocukların genellikle yaz kampları, yurtlar, yetimhaneler ve Rus Ortodoks Kilisesi manastırları gibi başka amaçlarla kullanılan tesislerde barındırıldığını ortaya koyuyor.
19 Nisan: Sasha Liudmyla’yı aradı
Geniş çaplı işgalden iki ay sonra, bir adam iş yerinde Liudmyla’ya yaklaşarak Sasha’nın kendisini aradığını söyledi ve 19 Nisan’da telefonda torununun sesini duydu. Dengesiz bir bağlantıya rağmen onu görüntülü görüşme yoluyla aramayı başardı. İşgal altındaki Donetsk’te bir hastanede olduğunu ve ardından annesinden nasıl ayrıldığını anlattı. “Nerede olduğunu bilmiyorum. Fabrikadan çıkamadık. Çevresini sardılar ve ateş etmeye başladılar” diye hatırladı.
Liudmyla ona “Sasha, her yerde seni arıyordum” dedi. Liudmyla, torununun onunla temasa geçmesiyle rahatladı ve mutlu oldu, ancak bu, annesinin nerede olduğuna dair daha birçok soruyu gündeme getirdi.
Klinikte kendisi gibi 11 yaşında olan başka bir çocukla tanıştı. Bu, başlangıçta büyükannesini aramak için kullandığı çocuğun telefonuydu.
Sasha’nın aramasının ardından Liudmyla, klinikte çalışan bir sosyal hizmet uzmanıyla iletişime geçmeyi başardı. Sasha’ya göz kulak olması ve onun bir Internat’a sınır dışı edilmemesi için her şeyi yapması için ona yalvardı. “Ben onun Babusyasıyım. Gelip onu alacağım” dedi.
Liudmyla, Sasha’yı geri almayı kendine görev ediniyor
Sasha’yı almak için Liudmyla’nın yeterli belgelere ihtiyacı vardı. Sasha’nın babası asker olduğu için oğlunu almak bir seçenek değildi. Bu nedenle Liudmyla’nın onun koruyucusu olması gerekiyordu. Doğum belgesi gibi belgeleri toplamak ve bunları Rusçaya tercüme ettirmek iki ayını aldı.
Ayrılmadan önce arkadaşları ve akrabaları ona işgal altındaki bölgelere gitmekten korkup korkmadığını sordu. “Onu geri almak için başka hangi seçeneklerim var?” Liudmyla torununu geri almak için dünyanın her yerine seyahat ederdi.
Liudmyla işgal altındaki Donetsk’e doğru yola çıktı
Liudmyla’nın yolculuğuna hazırlandığı iki ay boyunca Sasha hastanede kalmayı başardı. Ancak endişeliydi ve Rusya’da bir yere götürüleceğine inanıyordu. Ayrıca büyükannesinin aktif bir savaş bölgesinde onu almaya nasıl gelebildiğini de sorguladı. Geçici olarak işgal edilen Donetsk’te sürekli bombardımanın olduğunu hatırladı. Dehşete kapılmıştı ve sık sık bomba sığınaklarına gitmek zorunda kalıyordu.
Liudmyla, torununa ulaşmak için dört ülkeyi kapsayan bir yolculuğa çıktı: Ukrayna, Polonya, Beyaz Rusya ve Rusya. Ukrayna vatandaşları Polonya sınırı üzerinden Belarus’a geçerek Rusya’ya devam edebilirler. Ukrayna vatandaşlarının Rusya Federasyonu’na yalnızca Letonya’daki kara sınırından veya Moskova’daki Şeremetyevo havaalanından girmelerine izin verilmektedir.
Kontrol noktalarında aldatmanın gerekliliğini hatırlatarak, nereye gideceği sorulduğunda mevsimlik istihdam hikayeleri uydurdu. Zorlu yolculuğa katlanarak, tetikte kaldı ve yol boyunca belgelerini defalarca sundu.
Nihayet işgal altındaki Donetsk’e vardığında, yolda hiçbir araba olmadığını ancak sürekli siren ve top atışları duyduğunu hatırladı. Dehşete düşmüştü ama hiçbir şey onu torunuyla yeniden bir araya gelmekten alıkoyamayacaktı.
Hastaneye vardığında nihayet Babusya’sını görünce sevinçten havalara uçan Sasha’yı buldu. Ona sarıldı ve hemen ayrılmaya hazırlandı ve ona şunları söyledi: “Sasha, artık benimle olduğun için kendimi çok daha iyi hissediyorum.”
Eve dönüş yolculuğu
Rus işgali altındaki bölgeleri terk edip Sasha’yı Ukrayna’ya geri götürmek kolay bir yolculuk değildi. Kontrol noktalarında defalarca belgelerini göstermek ve Sasha’nın annesinin nerede olduğuna dair soruları yanıtlamak zorunda kaldılar. Liudmyla, gardiyanlara Sasha’nın annesinin kayıp olduğunu söyledi ve onlara onun artık onun vasisi olduğunu kanıtlayan belgeleri gösterdi.
Ukrayna’da uluslararası alanda tanınmayan sözde ‘Donetsk Halk Cumhuriyeti’ndeki başka bir sınır kontrol noktasında tekrar kontrol edildi. Güvenliğe o kadar yaklaşmıştı ki, tıpkı annesinden ayırdıkları gibi Sasha’yı da kendisinden alacaklarından çok endişeliydi. Bazı formları doldurması gerekiyordu ve şans eseri bunu başardılar.
Geriye dönüp bakınca, sakin kalmanın ve soğukkanlılığı korumanın, çok fazla açıklama yapmamanın ne kadar önemli olduğunu hatırlıyor. Ancak yolculuk stresliydi ve adrenalin ve yolculuğun ciddiyeti nedeniyle torununu Ukrayna’ya güvenli bir şekilde geri götürmek zorunda olmanın yanı sıra tüm detayları hatırlayamadığını söyledi.
Büyükannesinin Ukrayna’nın kuzeyindeki Çernihiv Oblastı’ndaki evine varması Sasha için acı tatlıydı. Bir yandan büyükannesinin onu kurtardığı için mutluydu, diğer yandan ise annesinin yanında olmaması onu mutlu ediyordu.
Snizhana nerede?
Liudmyla, kızının ayın 24’ünde yaptığı aramayı hâlâ hatırlıyor. O zamandan beri ondan hiçbir haber alamadı, bu da “ruhunu yakıyor”. Umudunu yitirmiyor ve kızının Illich Steel ve Iron Works Metalurji Fabrikasında çalışan kadınların listesine dahil edildiğine dair söylentilerin kendisine söylendiğini de sözlerine ekledi.
Nisan 2022’de Reuters gazetecileri kuşatma altındaki Mariupol şehrini, özellikle de Ukraynalı savunucuların yer altı tünellerinde ve sığınaklarda barındığı iki metal fabrikasından biri olan Illich Steel and Iron Works bölgesini ziyaret etti. Görüntülerde, bükülmüş çelik ve parçalanmış betondan oluşan yıkım sahneleri görülüyor ve Ukraynalılardan hiçbir iz yok. Yakındaki sokaklara dağılmış çok sayıda sivil ceset bulundu.
Liudmyla ayrıca bir Rus gazetesinden bir gazetecinin kendisine yaklaştığını ve kendisine Snizhana’nın sözde kamptan birçok tutuklunun gönderildiği Rusya’nın Rostov Oblastı’ndaki Taganrog kasabasında görüldüğünü söylediğini söyledi.
MDR, bazı kişilerin otobüslere bindirilerek Taganrog’a getirildiğini, burada kendilerini Rusya’nın Vladimir kentindeki başka bir kampa götürmek üzere trenlerin beklediğini bildirdi. Rapora göre, sınır dışı edilen Ukraynalıların telefonu yoktu ve bu nedenle akrabalarına ulaşamıyorlardı.
Vladimir bölgesinde iyi bilinen iki ceza kurumu bulunmaktadır: Haziran 2022’ye kadar aralarında Alexey Navalny’nin de bulunduğu 794 mahkumun barındığı 2 Nolu Cezaevi ve Rusya’nın “en ünlü hapishanelerinden” biri olarak kabul edilen Vladimir Merkez Hapishanesi. maksimum 1220 tutukluyu barındırabilmektedir.
İnsan Hakları Medya Girişimi’ne göre binlerce Ukraynalının Rusya’da olduğuna ve bazılarının Donetsk ve Luhansk gibi işgal altındaki bölgelerde tutulduğuna inanılıyor. Girişim, Rusya genelinde, ön duruşma merkezleri ve ıslah kolonileri de dahil olmak üzere, Ukrayna sınırlarına yakın ve iç kesimlerde bulunan 42 gözaltı tesisi buldu.
Snizhana bu nedenle Taganrog’da olabilirdi, ancak hiçbir kanıt yok. Şu an itibariyle resmen kayıp sayılıyor.
BM verilerine göre, 2022’deki geniş çaplı işgalden bu yana 2,8 milyondan fazla Ukraynalı Rusya’ya sınır dışı edildi. Gerçek sayının çok daha yüksek olması mümkün. Vladyslav Havrylov, yarı resmi ve yarı resmi olmayan Rus kaynaklarının, Rusya’nın ‘mülteci’ olarak adlandırdığı sınır dışı edilen kişilerin sayısının 4,5 milyon kadar yüksek olduğunu öne sürüyor.
Çocuklar neler yaşadıklarını anlıyorlar mı?
Yaşadığı her şeyi sindirebilmek için Sasha hâlâ Zoom üzerinden sık sık psikolojik tedavi görüyor. Çocukların Sesi adlı yardım kuruluşundan psikolog Yulya Tukalenko, gözaltı koşullarının anlaşılmasının çocuğun yaşına, çevresindeki yetişkinlerin durumuna ve önceki deneyimlerine bağlı olduğunu söyledi. “Stres durumunda, sinir sistemimizin özellikleri ve beynin belirli bölümlerinin aktivasyonu nedeniyle gerçeği anlama yeteneği önemli ölçüde azalır” diye ekledi. Küçük çocuklar, yalnızca gelişim aşamalarına bağlı olarak değil, aynı zamanda bir yetişkinin doğasında bulunan “norm” konusunda net bir anlayış eksikliğinden dolayı algılama tuhaflıklarına sahip olma eğilimindedir.
Tukalenko, “Bu nedenle artık birçok çocukta sürekli alarmlara, patlamalara, aramalara ve belirli davranış kısıtlamalarına karşı tamamen normal bir tepki gözlemleyebiliyoruz” diye açıkladı. “Bu bir yandan çocuğu şimdi ve burada oluşan korku ve kaygı duygularından korurken, diğer yandan gelecekte güvenlik duygusunun oluşmasını da etkileyebilir.”
BM: Ukraynalı çocukların sınır dışı edilmesi savaş suçudur
BM, Ukraynalı çocukların sınır dışı edilmesini savaş suçu olarak ilan etti ve ICC, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Cumhurbaşkanlığı Çocuk Haklarından Sorumlu Komiseri Maria Lvova-Belova için tutuklama emri çıkardı. 1948 Soykırım Sözleşmesi de dahil olmak üzere uluslararası hukuka göre bu tehcirler soykırım teşkil edebilir.
“UCM Putin’e karşı bu tutuklama emrini verdiğinde bu siyasi değil hukuki bir açıklamaydı. Resmi olarak dünyadaki en büyük çocuk kaçıran kişi olmakla suçlandı” dedi Nobel Barış Ödülü Sahibi, insan hakları avukatı ve Sivil Özgürlükler Merkezi lideri Oleksandra Matviichuk.
“Raporlar, 260.000 ila 700.000 Ukraynalı küçük çocuğun işgalciler tarafından zorla yer değiştirdiğini gösteriyor; 2014’ten bu yana 738.000 çocuğa ulaştığı tahmin ediliyor. Ukrayna Devlet Başkanı Çocuk Hakları ve Rehabilitasyondan Sorumlu Danışmanı ve Komiseri Daria Herasymchuk, gerçek sayının daha da yüksek olabileceğine inanıyor” , Vladyslav Havrylov’u ekledi.
“Sasha, onu aramayı asla bırakmayacağım”
Rus kuvvetleri Ukrayna’ya yönelik saldırılarını sürdürüyor. Doğal olarak, şu anda 13 yaşında olan Sasha, hava saldırısı alarmlarından ve patlamalardan korkuyor. Her zaman saklanmaya hazırdır. Liudmyla için savaş, açık bir gökyüzünde gök gürültüsü gibi geliyor. Yaşadığı onca şeyden sonra artık huzurun olabileceğine inanmıyor.
Şu an itibariyle, Sasha’nın küçük kız kardeşinin tam olarak nerede olduğu, Sasha’nın büyükannesi tarafından bilinmiyor. Küçük kızın babasının akrabalarıyla birlikte olduğuna inanıyor ancak ne kendisi ne de Sasha, kendisi veya Sasha’nın babasıyla iletişim halinde değil. “Beni incitiyor. O benim torunum” diyen Liudmyla şunu ekledi: “Yaşadığım sürece onun nerede olduğunu bilmek isteyeceğim.”
Liudmyla torunuyla birlikte Ukrayna’ya döndüğünde Sasha’yı hemen okula kaydettirdi. Artık neredeyse 14 yaşında, diğer gençler gibi değişimlerden geçiyor, telefonuyla çok fazla vakit geçiriyor ve arkadaşlarıyla futbol oynuyor. Ancak annesi her zaman aklındadır.
Basına konuşuyor ve annesini bulmasına yardımcı olmaları umuduyla Boris Johnson gibi dünya liderleriyle toplantılar istiyor.
“Annemi geri istiyorum” diye vurgulayan 13 yaşındaki çocuk, onu her gün özlediğini de sözlerine ekledi.
Liudmyla, “Sasha, onu aramayı asla bırakmayacağım” diye söz verdi.
