‘Artan Körfez tesiriyle birlikte Suriye ve Lübnan da İsrail ile masaya oturabilir’

“Her şeyden evvel 15 aylık bir çatışma kelam konusuydu. 50 bine yakın insanın öldüğü, büyük bir maddi yıkımın yaşandığı ve İsrail’in etnik paklığa giriştiği büyük bir katliama sahne oldu bölge. Gazze’deki çatışmanın Lübnan ve Suriye üstünde de önemli tesirleri oldu. Ateşkesin devreye girmesi, Filistinliler açısından kanlı sürecin bitmesi açısından olumlu bir durum olarak algılanabilir. Lakin öteki taraftan Gazze’yi yöneten Hamas yok olmasa da önemli biçimde zayıfladı. Bu maddi yıkımın onarılması, şayet ateşkes süreci kalıcı olursa, nasıl başarılacak? Bu mevzuda kesin konuşmak mümkün değil. Trump da bu hususta kuşkulu olduğunu belirtti. Gazze’yi hoş bir yer olarak tanımladı, imara katkıda bulunup bulunmayacağı tarafındaki soruya ise net yanıt vermekten kaçındı. Trump, iktidarının birinci aylarında dünyanın çeşitli noktalarındaki çatışmaların düzeyini düşürme yahut büsbütün ortadan kaldırma vaadi var. Gazze ateşkesinde de Biden ile ateşkesi kimin sağladığına dair bir rekabet içindelerdi. Trump, bu ateşkesi kendisinin sağladığını düşünüyor. Ateşkeste 42 günlük bir birinci evre var ve bu birinci evrede esir takası gerçekleştirilecek. Birtakım askeri çekilmeler de kelam konusu. Ben şahsen sürecin bir mühlet devam edeceğini düşünüyorum Trump’ın durumundan ötürü. Trump, iktidarının en azından birinci aylarında Gazze’de çatışma çıkmasına müsaade vermeyebilir. Netanyahu da içeride birtakım problemler yaşıyor. İktidar ortağı faşist partilerin önemli baskısı var ve bunu ne kadar savuşturabilecek göreceğiz. İsrail Genelkurmay Başkanı, mart ayında istifasını açıklayabilir deniliyor. Sebebi de 7 Ekim 2023 taarruzlarında başarısız olunması formunda savlar var. Burada İsrail muvaffakiyet mı elde etti yoksa başarısız mı oldu baş karışıklığı var. Radikal kesitler, etnik paklık yapılırken Gazze’nin büsbütün boşaltılmasını istiyordu. Bu başarılamadı. Öteki taraftan ise Gazze uzun müddettir kuşatma altındaydı ve askeri müdahale yoluyla olmasa da Gazze’nin ilerideki yıllarda yavaşça eritileceği bir kuşatma stratejisinin süreceği kesin. Öteki taraftan Batı Şeria tarafında İsrail harekete geçti. Hasebiyle Trump, Gazze’deki çatışmanın uzamasına müsaade vermeyebilir ancak birebir anda Batı Şeria ve Golan Dorukları tarafındaki çatışmalara ses çıkartmayabilir. İsrail, belirli bir müddet Gazze’yi ablukada tutarak, Batı Şeria’ya ve Golan’a odaklanabilir.”

“Burada İsrail mi Hamas mı zafer kazandı tartışmasından çok yakın devir Arap tarihine bakmak lazım. Arapların şöyle bir özelliği var: Bu türlü çatışmalar bittiğinde, kayıpları ve karları düşünmeden genelde zafer ilan ederler. 1973 Suriye ile İsrail ortasındaki ekim savaşı var mesela. Suriye’de başşehir Şam’da ‘Savaşı kazandık’ diye kutlama yapıyorlardı. Hizbullah, 27 Kasım 2024’teki ateşkes ile birlikte zafer ilan etti. Bu tuhaf. Ben şunu düşünüyorum: Ateşkes elbette insani açıdan, vefatın durması açısından kıymetli. Fakat ortada, ortalarında bayanların ve çocukların da olduğu 50 bin insan hayatını kaybetti. Gazze’nin yarısından fazlası yıkıldı ve yaşanacak bir konut bile kalmadı. Bunları düşününce zaferden çok yas çıkması lazım burada.

Yas tutmaları lazım. Haberlerde gördüm. Beşerler çocuklarını kaybetmiş, o esnada silahlı Hamas militanları havaya ateş açarak zafer kutlaması yapıyor. Bana çok mantıklı gelmiyor. Tahminen onlar direniş devam ettiği için zafer algısına sahip ancak burada da bir çıkmaz var. Filistin sorunu, 15 aylık savaşla hudutlu bir sıkıntı değil. Çok eski bir tarihi var. Edward Said söylerdi bunu: İsrail vakit zaman çatışmayı yükseltir, vakit zaman da düşürür. O vakit da barış-ateşkes süreciyle inişli çıkışlı çatışmalar başlatır. Asıl problem şu: Bundan sonraki süreçte ne olacak? İsrail, ateşkese uyup geri çekildi diyelim. Hamas, Gazze’deki yıkımı ortadan kaldırıp, Gazze’yi imar edebilecek mi? Düzgün bir idare kurabilecek mi? Yahut El-Fetih ile birliktelik kurup uzun zamandır Filistin’de yapılamayan seçimleri yapabilecek mi? Direnişin askeri tarafına da bakabiliriz. Bu çatışma, İran ve Hizbullah faktörlerini denklemin dışında bıraktı. Bundan sonra Hamas’ın orada silah üretebilmesi, silah getirebilmesi yahut asker toplayabilmesi önemli bir İsrail kuşatması altında olacak. Mısır kıymetli burada. Mısır, geçen sene İsrail’den doğalgaz alıp satıyordu.

Yüzde 30 artırmış aldığı gaz oranını. Arabulucu üzere gözükse de İsrail ile ticari alakası var. Bölgedeki tüm aktörlerin bu türlü bir ikiyüzlülüğü var. Filistin problemini iç siyasette kullanırlar ancak gerçek bir dayanak verilmesi gerektiğinde vermezler. Filistinlilerin bunu da düşünmesi lazım. Bu, Filistinlilerin ulusal sorunu. Arapların ve Müslümanların sorunu olmaktan öte bir şey. Filistinliler, kendi güçlerini uygun tahlil etmeli. Birliktelik nasıl kurulabilir? İki devletli tahlil artık mümkün mü? Diplomatik ve askeri ataklar neler olabilir? Mesela şunu merak ediyorum: 7 Ekim 2023’te o saldırıyı yaparken neyi düşündüler? İran da işin içindeydi alışılmış. İsrail’i çok cepheli bir savaşa sürüklemek istediler. Denediler. Geçtiğimiz 15 ayda bunun başarısız olduğunu gördük. Bunu tekrar mı edecekler bir yahut iki yıl sonra? Bunun sonucu yok. Birebir şeyleri yaşayacaklar. Filistinliler ölmeye devam edecek. Su ve elektrik olmadan berbat kurallarda yaşayacaklar. Ve bir mühlet sonra terk edecekler bölgeyi. Tahminen Trump’ın da açıkça söylemediği şey bu. Tahminen Filistinliler orayı terk edince, İsrail’e gidip yardım edecekler.”

“Gazze’deki çatışmaların sonucunda Lübnan’da yeni bir siyaset dizayn edildi. Buna paralel bir halde Suriye’de Esad iktidarını kaybetti ve kimsenin beklemediği bir aktör Şam’da idare kurdu. Körfez ülkeleri bağlamında şunu net biçimde görüyoruz: gerek Suriye, gerek Lübnan’da İran’ın nüfuzu vardı. Bu nüfuz ortadan kalktı. Bu boşluğu kimler doldurabilir? Suudi Arabistan, aklıma gelen birinci ülke. Yeni Suriye hükümetinin dışişleri bakanı ilk ziyareti Riyad’ya yaptı. Sonra tekrar gitti. Mısır ile tansiyonlu gözükse de münasebetler toparlanır. Mısır ve Suudi Arabistan çok farklı düşünülecek aktörler değil. Oraya BAE’yi de koymak lazım. Lübnan tarafına bakarsak, oradaki Başbakan bir hukukçu. Hakim. Nevaf Selam’ın ailesi, meşhur Beyrutlu, Sünni, zaim aileden gelen birisi. Dedesi eski Beyrut Belediye Başkanı, amcası eski Başbakan. Hasebiyle Selam ailesi eski Arap milliyetçisidir ancak 1967’den beri de Suudilerin desteklediği en kıymetli aktördür Lübnan içerisinde. Selam ailesinin bu ilişkisini düşünürsek, Suudiler Lübnan’da da tesirli olacak. Ama Hizbullah’ın gücü ne kadar kırıldı? Bunu tam bilmiyoruz. Hizbullah’a 5 tane bakanlık verilecek deniliyor lakin ardında Suudi Arabistan’ın olduğu Lübnan Kuvvetleri üzere bir Maruni Hristiyan yapıyı kabinede göreceğiz. Onlar da 4 tane bakanlık alacak diye argüman ediliyor. Hizbullah ve Emel’in toplamı 5 bakanlık. 5 Şii bakanlık var.

Geçen kabine 24 kişiydi. 5 Şii bakanlığı Hizbullah ve Emel paylaşacak. Maruni koltuklarda eski devlet başkanı Mişel Avn’ın partisi Özgür Yurtseverler sahipti. 6 bakanlıkları vardı. Ama onlar son seçimde makûs bir performans gösterdi. Lübnan Kuvvetleri de koltuk sayısını artırdı ve hükümette en büyük hissesi kaptılar. Özgür Yurtseverler 2 bakanlık alabilecek. Josef Avn çok değişik bir adam. Cumhurbaşkanı seçildiğinde, 1958’deki iç savaştan sonra Cumhurbaşkanı seçilen Fuad Şiab akıllara geldi. 1958-1964 ortasında Lübnan devlet lideriydi Fuad Şiab. Şiabizm denilen bir siyaset izlemişti. Devleti, istihbarat örgütleri vasıtasıyla güçlendirmeyi hedeflemişti. Zaimlerle gayret etmişti. Josef Avn’dan bu türlü biri çıkar mı? Olağan cumhurbaşkanı yetkileri daha sonlu şu anda Lübnan’da. Ancak tüm Ortadoğu’da devlet başkanı Hristiyan olan tek ülke Lübnan. Suriye’deki Rum Ortodokslar, Süryaniler vs. Josef Avn’ı ziyaret ediyor. Bu türlü sembolik bir kıymeti de var. Yeni kurulan hükümette de dışişleri bakanlığına veto yetkisi istemiş. Eğer Lübnan dışişleri bakanı Batı yanlısı birisi olursa, Josef Avn faktörü de öne çıkar. Hem Suriye’deki Batı yanlısı ‘İslamcı’ idareyle, hem de İbrahim Antlaşmaları kapsamında İsrail ile münasebet kuran bir Suudi Arabistan var. Lübnan’ın da Suriye’nin de hudut muahedesi yok İsrail ile. Ahmed eş-Şera, İsrail’e yönelik epey olumlu açıklamalar yaptı. Askeri gücü yok esasen İsrail’in karşısına çıkabilecek. Pekala, Golan’daki işgal problemini nasıl çözecek? Muhtemelen diplomasiyle çözülebilir. Ekonomik olarak Körfez ülkelerine yaslandığını da düşünürsek, BAE, Şera’nın İsrail ile mutabakat yapmasını isteyebilir.

Lübnan’da da Josef Avn çok kudretli bir devlet başkanı olur, Selam da istikrarlı bir hükümet kurabilirse, Lübnan ve İsrail ortasında diyalogun da kapısı açılacak. Alışılmış evvel Lübnan için 60 günlük ateşkesin sonucunu görmek lazım. Bir hafta içinde ateşkes bitecek. Hizbullah lideri Naim Kasım, İsrail’in ateşkesi daima ihlal ettiğini söyledi. Öteki yandan ‘sabrımızı test etmeyin’ dediler. İsrail dün birkaç çiftçiyi kaçırmış, konutları yıkmış. Orada yaşayanların geri dönmesine müsaade vermemiş. Hasebiyle ateşkes sürecek mi sorusu, Lübnan iç istikrarları ile alakalı. Öteki yandan Selam’ın da ayın 27’sine kadar kabine kurması lazım. Pazarlıklar sürüyor. Hizbullah da çatışmayı uzatırsa kârlı çıkmaz. İran ile lojistiği kesildi, Suriye’de rejim değişti. Lübnan’ın durumunu da göz önünde bulundurursak, Hizbullah’ın da içinde yer alacağı bir hükümetin kurulmasını destekleyip ateşkesin sürdürülmesini sağlayabilirler. Sonuçta para gelecek Lübnan’a. Trump’ın kayınpederi Lübnanlı ve Ortadoğu işlerinden sorumlu.”

“Ahmed eş-Şera da, Mazlum Kobani de Trump’ı tebrik etti. Barzani’ye kadar uzanan bir tebrik süreci var. Herkes en süratli tebrik etme yarışına girdi. Trump, Suriye’den askerleri çekecek mi? Ben çekeceğini düşünmüyorum. Dün, ‘sadece ülke içinden değil, yurtdışından da vergi toplayacağız’ dedi. Bunu yalnızca ekonomik açıdan mı dedi şüpheliyim. Mesela yarın Suriye hükümetine Amerikan askerlerinin kalması karşılığında petrol üretiminden hisse alma istikametinde teklifte bulunabilir. Zira uzun vadede İran’a yönelik akın ihtimali var. Amerikan askerlerinin oradan çıkması, istikrarları sarsabilir. Fırat’ın doğusundaki ABD üsleri ve Tenef’teki üsler kritik. Neredeyse Palmira’ya kadar uzandılar, Bağdat yolunu denetim eder hale geldiler. Ben, Amerikan askerlerinin orada kalıcı olacağını düşünüyorum. Türkiye’deki beklenti ABD askerlerinin çıkacağı tarafındaydı. Ama Türkiye’nin bırakın askeri, ekonomik gücünün dahi olmasından Arap ülkeleri dertli. Bir anda bizim sondaki gümrük vergilerini artırdı Suriye. Üç bin tır sonda bekliyor. Bizim Esad periyodunda yapılan özgür ticaret mutabakatımız vardı fakat dönmesi mümkün değil. Ahmed eş-Şera da, Suudi Arabistan da, Türkiye’nin ekonomik olarak Suriye’yi sömürge haline getirebileceğinden korkuyor. Dubai’den Lazkiye’ye düşük vergili lüks araç getiriliyor. Ama eş-Şera, öbür yandan Türkiye’den bakliyat ve inşaat gereci getirilmesini engelliyor. Burada bir Türkiye-Körfez rekabeti var. Mısır, ABD, İsrail de bu işin içinde. İşte bu karmaşa ortamında Trump’ın askerleri çekeceğini pek düşünmüyorum.”