Auschwitz: “Endüstriyel insan öldürme merkezi”

Adolf Hitler idaresindeki Almanya, 1 Eylül 1939’da Polonya’ya saldırarak İkinci Dünya Savaşı’nın başlamasına neden olmuştu. Komşu ülke topraklarında süratle ilerleyen nasyonal sosyalist (Nazi) Alman ordusu kısa mühlet içinde komşu ülkenin güneyinde yer alan, yaklaşık 10 bin nüfuslu Oswiecim isimli kasabayı da ele geçirdi ve ismini Auschwitz olarak değiştirdi. Burada üretimine başlanan ve 1941’de faaliyete geçen Auschwitz-Birkenau Toplama Kampı, Almanların denetimindeki tüm topraklarda inşa edilen benzerlerinin en büyüğü olarak Nazi periyodu vahşetinin bir sembolü olarak tarihe geçti.

Naziler, 1945 yılının Ocak ayına dek burada, birden fazla Yahudi olmak üzere ortalarında Roman ve Sintilerin de olduğu pek çok azınlığa mensup en az 1,1 milyon insanı katletti. Pekala neden burada, neden Auschwitz’de? Milletlerarası Auschwitz Komitesi (IAK) Lider Yardımcısı Christoph Heubner, DW’ye verdiği röportajda bu soruyu şöyle yanıtlıyor: “Buranın seçilmesinin sebebi, ulaşım açısından Avrupa’nın ortasındaki pozisyonu ve demiryolu trafiği ile ulaşım kolaylığından kaynaklanıyor. Lojistik nedenlerin bu seçimde rol oynadığını görüyoruz.”

Christoph HeubnerFotoğraf: picture-alliance/ZB/J. Büttner

Ölümün muhasebesi

Lojistik nedenler… Nazilerin niyetine nazaran süratli olunmalı ve planlar olabildiğince çok kişiyi kapsamalıydı. Katiller planlamada, kitlesel cinayette, vefatın muhasebesini tutmakta uygun idiler.

Almanların farklı insan kümelerini ortadan kaldırmaya yönelik kitlesel katliamları aslında daha evvel başlamıştı. Polonya’nın işgali ile birlikte Doğu Avrupa’nın bir çok yerinde toplu kurşuna dizmeler gerçekleştirildi. İşlenen bu cürümlerin delilleri mevcut.

Hitler Almanyası orduları Avrupa’nın büyük bir kısmına hükmederken hedef Musevilerin de büsbütün yok olmasıydı. Başşehir Berlin’in batısında yer alan ve o periyot polis ve paramiliter SS örgütü tarafından konuk meskeni olarak kullanılan, Wann Gölü kıyısındaki bir villada, 20 Ocak 1942’de bu amaç doğrultusunda bir “istişare toplantısı” düzenlendi.

Nazi rejiminin 15 üyesi, bir buçuk saat süren toplantıda, kitlesel insan naklinin, toplu katliam tertibinin ve Avrupalı Musevilerin yok edilmesinin nasıl mükemmelleştirilebileceğini tartıştı. İştirakçilerden biri olan SS binbaşısı Rudolf Lange, birebir gün, günümüzde Letonya’nın başşehri olan Riga’da 900’den fazla Yahudi’yi kurşuna dizdirmiş ve akabinde kelam konusu toplantı için uçakla Berlin’e gelmişti.

Wann Gölü Konferansı Anı Meskeni – BerlinFotoğraf: Paul Zinken/dpa/picture alliance

Günümüzde “Wann Gölü Konferansı Anı Evi” ismini taşıyan anma merkezini ziyaret edenlerin görebildiği, 90 dakikalık toplantı tutanağının hiçbir yerinde “cinayet” ya da “öldürme” sözleri geçmiyor. Göze çarpan kavram “nihai çözüm” ve tüm iştirakçiler bunun ne manaya geldiğini biliyordu. Planlanan şey ise var olan imha kamplarının sayısını çok daha arttırmaktı. 1942 yılının Mart ayından itibaren trenler, Avrupa’nın her yerinden işgal altındaki Polonya’da kurulan vefat merkezlerine seferler düzenlemeye başladı. Maksat, Musevilerin “yok olmasıydı.”

Trenle mevte yolculuk

Bu plan gözleri hususun diğer bir boyutuna da çeviriyor. Auschwitz aslında Almanya’nın Avrupa’nın pek çok gar ve istasyonundaki peronlarda başlıyordu. Auschwitz-Birkenau İmha Kampı’nın kendine ilişkin bir demiryolu ilişkisi vardı. Tutsaklar burada, trenden iner inmez rampa denilen alana yönlendiriliyor ve birçoğu bu rampadan gaz odalarına, mevte gidiyordu. Bir kısmı ise iş gücü olarak kullanılmak üzere toplama kampına götürülüyordu.

Günümüzde, Köln, Stuttgart, Hamburg ve Wiesbaden’in de ortalarında olduğu çok sayıda Alman kentinde vefata gönderilen insanların anısı için oluşturulmuş olan anma merkezleri mevcut. Bunların en bilinenlerinden biri, siyasetçiler ve İsrail’den gelen delegasyonlar tarafından da sıklıkla ziyaret edilen, Berlin Grunewald İstasyonu’ndaki “17’inci Peron Anıtı.” Kelam konusu istasyondan kalkan 35 tren yalnızca Auschwitz-Birkenau’a yaklaşık 17 bin Yahudi’yi götürmüştü.

Berlin Grunewald İstasyonu’ndaki 17. Peron’u devrin İsrail Cumhurbaşkanı Reuven Rivlin de 2015 yılındaki Almanya gezisi sırasında ziyaret etmiştiFotoğraf: Getty Images/C. Koall

Naziler Avrupa’nın pek çok öteki ülkesinden de trenlerle, genelde de olağanda hayvanların taşındığı vagonlarla Musevileri Auschwitz’e ve öteki kamplara götürdüler. Bu trenler Orta ve Doğu Avrupa ülkelerinin yanı sıra Fransa, Belçika, Hollanda, İtalya, Macaristan, Yunanistan, Hırvatistan, Bulgaristan ve Makedonya’dan yola çıkıyordu.

Auschwitz’in görgü tanığı

2025’in Temmuz ayında 100 yaşına girecek olan Anita Lasker-Wallfisch, genç bir kız iken bu trenlerden biri ile Auschwitz’e götürülenlerden. Toplama Kampı’ndan sağ kurtulmasını sağlayan viyolonsel çalabilmesi ve bu sayede “Kız Orkestrası’na” alınması olmuş.

1943 yılının Aralık ayından Kasım 1944’e kadar Auschwitz’te kalan Anita daha sonra Bergen-Belsen Toplama Kampı’na gönderilmiş. 2018 yılında başşehir Berlin’de, Federal Meclis’te nasyonal sosyalizm kurbanları için düzenlenen anma oturumunda kürsüden konuşma yapan Lasker-Wallfisch, Auschwitz ile ilgili olarak “Oraya vardığınızda direkt gaz odasına gitmeseniz dahi çok fazla yaşayamıyordunuz, en fazla üç ay” tabirlerini kullanmış ve kendi kurtuluşunu sağlayan şeyin müzisyenliği olduğunu vurgulamıştı.

Auschwitz Toplama Kampı’ndan müzisyenliği sayesinde sağ kurtulan Anita Lasker-Wallfisch, 2018’de Federal Parlamento’da konuşma yapmıştıFotoğraf: picture-alliance/dpa/W. Kumm

“Çok ağır bir insan nakli kelam konusuydu ve gelenlerin hepsinin V Krematoryumu’na sığmadığı üzere bir imaj vardı” diyen Anita Lasker-Wallfisch, anılarını aktardığı konuşmasında kelamlarına şöyle devam etmişti: “Gaz odalarına sığmayanları kurşunluyorlardı. Birçok kere insanları canlı canlı, içinde ateş yanan çukurlara attılar, bunu da gördüm.”

Auschwitz-Birkenau, içinde endüstriyel ocakların olduğu bir vefat makinesiydi.

Gözlükler ve insan saçları

Bugün Auschwitz Anma Merkezi’ni ziyaret edenler ve müzedeki barakaları gezenlerin birden fazla insanın dehşetten lisanı tutuluyor. Metrelerce yükseklikte insan saçı ve gözlük yığınları. Protezlerle ve insanların sahip olduğu son eşyalarla dolu büyük vitrinler. Cinayetlerin sessiz şahitleri.

27 Ocak 1945’te Sovyet Kızıl Ordu askerleri Auschwitz Kampı’na ulaştı. Uzun yıllardır, Auschwitz Komitesi Lider Yardımcısı sıfatıyla, kelam konusu imha ve toplama kampından kurtulanlara takviye veren 75 yaşındaki Christoph Heubner, Kızıl Ordu’nun kampa girişine şahit olan tutsaklardan duydukları doğrultusunda o gün yaşananları ikinci ağızdan şu sözlerle aktarıyor: “Mutlak bir sakinlik anı yaşanıyordu. Kurtarıcılar, Ukraynalı, Rus ve Sovyetler Birliği’nin öbür bölümlerinden çok sayıda genç asker Auschwitz’in kapısında duruyor ve gördüklerine inanamıyordu. Savaş onlara çok şey göstermişti lakin böylesini hiç görmemişlerdi. İki ayak üstünde duran ölüler. Lakin bu bireylerin gözlerine ve yüzlerine dikkatle bakınca bu iskeletlerin canlı olduğunu anlayabildiler.”

Sovyet ordusunun girdiği gün Auschwitz Toplama Kampı’nın bayan koğuşlarından birinde kalan insanlarFotoğraf: picture-alliance / akg-images

Hayali imkansız bir vahşet

Auschwitz’te tutsak olanlar, Naziler tarafından kollarına işlenen dövmeleri ömür uzunluğu taşıdılar. Bu yerde yaşanan, hayal bile edilemeyecek vahşet onları bir daha asla terk etmedi. Lasker-Wallfisch, 2018’de parlamento kürsüsünden yaptığı konuşmada, “Suçsuz insanlara karşı işlenen tahayyül edilemeyecek hatalar yavaş yavaş kamuoyu tarafından duyuldu. Felaketin boyutu akıl alır üzere değildi” sözlerini kullanmıştı.

Auschwitz-Birkenau ile ilgili olarak “Burası devlet tarafından organize edilen bir cürmün mahaliydi” diyen Heubner kelamlarını şöyle sürdürüyor: “Ve bu hatanın özünde, insanları öldürmek için kurulan bir endüstriyel tertip vardı.”

Almanya’nın yaşanan bu vahşetle tam manasıyla yüzleşmesi ve hesaplaşması lakin on yıllar sonra mümkün olabildi. Günümüzde ise artık o devrin son görgü şahitleri hayatta.

Almanya’da 1996 yılından bu yana 27 Ocak Nasyonal Sosyalizm Kurbanlarını Anma Günü olarak kabul ediliyor. Auschwitz Toplama Kampı tutsaklarının kurtuluşu böylelikle kolektif hafızada canlı kalıyor. Alman Federal Meclisi’nde her yıl 27 Ocak’ta bir anma merasimi yapılıyor. 27 Ocak, 2005 yılından bu yana da Memleketler arası Holokost’u Anma günü.