Bu sene emekliliği kaçıranlar ‘büyük kaybedecek’: SGK algoritmasıyla ilgili şaşırtan ayrıntıları uzmanı anlattı

Türkiye’de emeklilik sistemindeki değişkenlik, yüksek prim ödeyenlerle düşük prim ödeyenlerin benzeri emekli maaşı almasıyla gündeme geldi. Bilhassa 2008 yılında yapılan yasal düzenlemeler sonrası, prim ödeme gün sayısı ve kazanç seviyesi arasındaki farklar, emekli maaşlarına gereğince yansımasını da beraberinde en çok konuşulanlar ortasında.

Prim ödeme gün sayısı ve maaş ilişkisi

Örneğin mevcut sistemde, 3 bin 600 gün prim ödeyen bir SSK’lı ile 9 bin gün prim ödeyen bir Bağ-Kur‘lu, neredeyse tıpkı emekli maaşını alıyor. Birebir şey iki SGK‘lının yüksek primle emekli olanlar ve düşük primle emekli olanların birbirine çok yakın emekli maaşı alıyor olması ile de kendini gösteriyor.

Bu durum, uzun yıllar yüksek prim ödeyen çalışanlar ortasında huzursuzluğa neden oluyor. Yüksek prim ödemelerine karşın, emekli maaşlarının düşük kalması, çalışanları kayıt dışı çalışmaya yahut düşük prim ödemeye teşvik edebiliyor.

Konuyla ilgili Sputnik’e konuşan Sosyal Güvenlik Uzmanı Ali Tezel, emekli maaşı hesaplama usulünü ve 2008 yılında yapılan ıslahatın maaşlara olan tesirlerini açıkladı. Tezel, mevcut sistemin emekli maaşlarını kıymetli ölçüde düşürdüğünü belirtirken, taban aylık uygulamasının da eşitsizliklere yol açtığını söz etti. İşte detaylar…

Emekli maaşının en kolay hesaplama formülünü paylaşan Tezel, “Ömrün boyunca ayda ortalama kaç para kazandın? Bunun yüzde kaçı senin olacak? Biz buna OAK, aylık ortalama kar çarpı ABO diyoruz (aylık bağlama oranı). Emekli maaşı bu türlü hesaplanıyor. Alışılmış ki aylık ortalama yarar yüksekse emekli maaşı da yüksek olur. Alışılmış ki aylık ortalama kar düşükse de, daima taban fiyatsa yahut ona yakın fiyatlarsa emekli maaşı da düşük olur. Mesela son yıllarda duymaya başladık, ‘kök maaşı’. Şu anda en düşük emekli maaşı 12 bin 500 TL. Meclis’te bugün görüşecek ve artık 14 bin 460 olacak. Ancak o aylığı alacak olanların, yani taban aylık alanların bir birçoklarının emekli maaşı aslında 5-6 bin lira. Yani hesaplama formüllüne nazaran 5-6 bin lira maaş çıkıyor. Bunda tabi 2008 yılında yapan ıslahatla aylık bağlama oranlarının ve çıkar güncelleme sayılarının düşürülmesi çok tesirli.” tabirlerini kullandı.

‘Ayda ortalama kaç para kazanıyorsan onun yüzde 70’i değil de yüzde 28’i senin emekli maaşın oluyor’

Biraz da 2008’deki yasa nedeniyle tüm hesapların karıştığını belirten Tezel, “Eskiden 5000 günü olan biri SSK’dan emekli olduğunda yüzde 70 oranıyla aylık bağlanırdı. 2008 reformundan sonra yüzde 28’e düşürüldü bu oran. Yani ayda ortalama kaç para kazanıyorsan onun yüzde 70’i değil de yüzde 28’I senin emekli maaşın oluyor. Bu da emekli maaşlarının çok aşırı düşmesine sebep oldu.” dedi ve bunun nasıl gerçekleştiğini de anlattı:

‘2008 yılında çıkartılan ıslahat emekli maaşlarını mahvetti’

‘Emekli aylıkları neredeyse eşitledi; primini çok ödeyen de az ödeyen de taban aylıkta neredeyse eşitlendi’

‘Emeklilikte eski kanuna dönülseydi şu anda taban aylık yaklaşık olarak 35 bin lira civarında olacaktı’

Şimdiki sistemde taban aylığın lakin ve fakat Meclis kanun çıkarırsa artırıldığına dikkat çeken Tezel, “2023 yılında SGK emeklilerine yüzde 25 enflasyon farkı verildi. Lakin taban aylık 10 bin lira olarak kaldı. Yaklaşık bir buçuk yıl beşerler 10 bin lira almaya devam ettiler. Yüzde 25 zama karşın. O yüzden taban aylık uygulamasında geçmişe dönmek gerekiyor. Eski kanuna dönmek gerekiyor. Eski kanuna dönülseydi şu anda taban aylık yaklaşık olarak 35 bin lira civarında olacaktı. O da yüksek bir sayı. Çok ödeyenin de az ödeyenin de çabucak hemen birebir emekli maaşını alması 2008’li ıslahatının tesirlerinden bir tanesidir” dedi.

Peki, bu istikrarsız emekli maaşı durumu nasıl düzelebilir?

‘2025’te emekli olanla 2026’da emekli olan ortasında yaklaşık yüzde 25’lik maaş farkı olacak’

Bu sene emekli olanların geçen seneye nazaran daha düşük maaş aldığını hatırlatan Tezel, “2025 ile 2024 ortasında emekli olanlar ortasında yüzde 30 maaş farkı vardı. 2024’te emekli olanlar yüzde 30 düşüşten kurtuldular. Lakin emekli olmayıp 2025’e kalanlar yüzde 30 düşecek emekli maaşları. O yüzden de 2024’te emekli olanla 2025’te emekli olan ortasında yüzde 30 kayıp oluştu. Tıpkı kayıp 2026’da da olacak. Şayet enflasyon sayıları Merkez Bankası’nın açıkladığı üzere 2025 ve 2026 için çıkarsa, yeniden 2025’te emekli olanla 2026’da emekli olan ortasında yaklaşık yüzde 25’lik fark oluşacak” tabirlerini kullandı.