Portekiz bugün askeri diktatörlüğünün sonunda olduğundan daha iyi durumda. Peki diğer Avrupa ülkeleriyle karşılaştırıldığında nerede duruyor?
25 Nisan’da Portekiz demokrasinin 50. yılını kutluyor. 1974 devriminden bu yana basın özgürlüğünü, özgür seçimleri, sağlık, grev ve eğitim hakkını benimsedi. Ancak ülke her yıl olduğu gibi 25 Nisan kutlamalarında da yapılması gerekenleri tartışıyor.
Kutlanacak çok şey var. NOVA Üniversitesi Lizbon’da sosyal tarihçi olan Raquel Varela, ülkede daha önce hiç var olmayan devrimin işçi hakları mirasına dikkat çekiyor. Aynı zamanda Ulusal Sağlık Hizmetinin ve eğitim sisteminin sosyal düzeyde “niteliksel ilerlemeler” yarattığına dikkat çekiyor.
NOVA FCSH profesörü, “Bu sadece haklar, özgürlükler ve garantilerle ilgili değil” diyor, “aynı zamanda refah devleti, iş güvenliği ve korumayla da ilgili, çünkü bunların çoğu ne yazık ki 80’lerin sonlarından bu yana geriye gitti. Geriye kalan şey, gerçekleşmedir. farklı yaşamanın mümkün olduğunu.
“Bu ütopya, silinemeyecek bir umut. Bu açıdan geri dönüş yok. Maddi gerçekleşmelere geri dönebilirsiniz, ancak eylemdeki fikre geri dönemezsiniz.”
Portekiz bugün şüphesiz 50 yıl öncesine göre daha iyi durumda, ancak ekonomi hâlâ düşük verimlilikten sıkıntı çekiyor, işçiler güvencesiz çalışma koşullarıyla karşı karşıya ve kamu hizmetleri kötüleşiyor.
Buna göre Eurostat verileri Portekiz’de işçi başına üretkenlik Avro Bölgesi ortalamasından yüzde 28 daha düşük ve ülke en az 10 yıldır tek para biriminde üretkenliğin en altında yer alıyor. Son altı yılda üç Baltık ülkesi Estonya, Letonya ve Litvanya’nın gerisinde kaldı; Avro Bölgesi dışında ise Hırvatistan, Romanya ve Polonya’nın gerisinde kaldı.
Varela, Euronews’e, ülkenin üretkenlik sorunlarının doğrudan sermayenin emekten daha fazla tercih edilmesiyle bağlantılı olduğunu söyledi.
“Özellikle 21. yüzyıldan bu yana, faiz yoluyla, dolayısıyla krediler yoluyla, kamu borçları yoluyla yüksek sermaye getirisi sağlayan kamu hizmetlerinde yoğun bir bozulma yaşandı; bu da kurulu kapasiteyi, ülkenin üretim kapasitesini yok edecek ve aynı zamanda kamu hizmetlerini de aşındırıyor” diye savunuyor.
Ülkenin kişi başına düşen GSYİH’si de hâlâ Avrupa ortalamasının altında. Eurostat tahminlerine göre Portekiz, 2023 yılında Avrupa Birliği üye ülkeleri arasında bir önceki yıla göre iki sıra yükselerek Polonya ve Estonya’yı geride bırakarak 18. sıraya yükseldi. Ancak AB ortalamasının yüzde 17 gerisinde kalıyor.
Manchester Üniversitesi ekonomi tarihçisi Nuno Palma, “Portekiz hâlâ Batı Avrupa’nın en sonunda, hâlâ Batı Avrupa’nın en fakir ülkesi” diyor. “Dolayısıyla Portekiz, ülke sıralaması açısından göreceli durumunu iyileştirmedi.
“Portekiz hâlâ en fakir, sonuncu, beşeri sermaye açısından, nüfusunun eğitim düzeyi açısından en geri, siyasi kurumların işleyişi açısından Batı Avrupa’da hâlâ listenin son sırasında. “
Kitabın yazarı Palma’ya göre Portekiz Geri kalmışlığının Nedenleri, Avrupa bloğu tarafından sağlanan fonların Portekiz ekonomisinin yararlanacağı yeniliği teşvik etmekte başarısız olduğunu savunuyor.
Palma, şirketlerin “ekonomi için dönüştürücü dinamikler yaratma endişesi” olmadan bu fonlar için rekabet ederken, nüfusun “her zaman değişme aciliyeti hissetmediğini” kastettiğini savunuyor.
“Siyasi aktörlerin sıklıkla gördüğü ve tanımladığı gibi ülkenin kurtuluşu, ülkeyi kurtaracak bir bazuka ya da milyonların sağanağı olmak yerine, gerçekte bu fonların hem Portekiz ekonomisi hem de özellikle Portekiz ekonomisi açısından çok olumsuz etkileri var. Ekonominin uluslararası rekabete tabi olan kısmı için, ticarete konu olan mallar ve ekonominin ticarete konu olan sektörü.
“Öte yandan, Portekiz’deki siyasi süreç üzerinde de olumsuz etkileri var. Temel olarak Avrupa fonları, siyasi düzeyde alınan kötü kararların sonuçlarını gizleyen bir tür yara bandı veya aspirindir.”
Palma ayrıca devrim sonrasında ülkeyi yöneten iki büyük parti olan PS ve PSD’yi Portekiz’in Avrupa’nın geri kalanına ayak uydurabilmesini sağlayacak reformlar üretmede başarısız olmakla suçluyor.
Dört yıl önce Portekiz’in notu “kusurlu demokrasi” düzeyine indirildi ve 2019’da sahip olduğu “tam demokrasi” statüsüne henüz kavuşamadı.
Belçika ve İtalya ile birlikte “kusurlu demokrasi” olarak sınıflandırılan üç Batı Avrupa ülkesinden biri.
Demokrasi Endeksi 2023Ekonomist İstihbarat Birimi tarafından yayımlanan rapor, ülkeyi geçen yıla göre üç sıra gerileyerek dünya sıralamasında 31. sıraya ve 2013’ten bu yana en kötü sonuca yerleştiriyor.
Düşüşün temel nedeni, geçen yılki 7,50’ye göre önemli bir düşüşle yalnızca 6,79 puan kaydeden “hükümetin işleyişi” kriterine verilen değerlendirmeden kaynaklanıyor.
