Tahran’ın İsrail’e saldırması, zaten pek sevilmeyen bir İslami rejim altında mücadele eden sıradan vatandaşlar için muhtemelen daha fazla sorun anlamına geliyor.
İran’ın Cumartesi günü İsrail’le ilk doğrudan askeri çatışması bazıları için sürpriz olmadı.
İran’ın dini lideri Ayetullah Ali Hamaney, İsrail’in bu ayın başlarında Suriye’deki İran konsolosluk binasına düzenlediği şüpheli hava saldırısının ardından İsrail’in “tokatlanacağı” konusunda uyardı.
Yine de Tahran’ın İsrail’e 300’den fazla insansız hava aracı, balistik ve seyir füzesi fırlattığı saldırının yansımaları İran halkı açısından daha az endişe verici değil.
Devlet medyası halk arasında kitlesel kutlamalar yayınlarken, nüfusun önemli bir kısmı ekonomik etkilerden, daha fazla iç baskıdan ve İsrail’in ülkeyi savaşa sürükleyebilecek olası misilleme eylemlerinden derin endişe duyuyor.
İran’ın kriz içindeki ekonomisi
Saldırıların ardından İran para biriminin dolar, euro ve sterlin karşısında düşen değeri rekor düşük seviyelere ulaştı.
Artan enflasyon ve yeni bir uluslararası yaptırım dalgasıyla daha da kötüleşebilecek temel mal kıtlığı, son yıllarda insanların temel endişesi haline geldi.
1 ABD dolarının fiyatı Pazar günü bir saatliğine 70.000 İran riyalinin üzerine çıktı, ancak daha sonra düştü.
Economist’in Mart 2023’teki analizine göre, İran para birimi son on yılda dolar karşısında yüzde 94 oranında değer kaybetti.
Bu, insanların yaşam standartlarını düşürdü ve milyonlarca insanı yoksulluğa sürükledi.
Washington, İsrail’in İran’a karşı olası misillemesinde yer almak istemezken, ABD Başkanı Joe Biden, G7 sanayileşmiş ülkelerinden koordineli ve diplomatik bir tepki çağrısında bulundu.
ABD, İngiltere, Kanada, Fransa, Almanya, İtalya ve Japonya, İran’ın zaten kötü durumdaki ekonomisine yaptırımlarla vurursa, İran halkı için daha büyük zorluklar yaşanabilir.
**İç baskı riski**
2022’de İran’ın İslami rejimi, on yıllardır görülen en büyük hükümet karşıtı huzursuzluk patlamasıyla sarsıldı.
Protestolar, Mahsa Amini’nin saçlarını düzgün kapatmadığı ve dar kot pantolon giydiği iddiasıyla ülkenin ahlak polisi tarafından tutuklanmasının ardından öldürülmesiyle alevlendi.
Her ne kadar gösteriler büyük oranda bastırılmış olsa da İslami kıyafet kuralları hâlâ tartışmalara sahne oluyor ve hükümet birçok kişinin gözünde meşruiyetini kaybetmiş durumda.
İran’da bazıları, İsrail’le daha doğrudan bir askeri çatışmanın, istikrarsızlıktan veya olağanüstü savaş koşullarından kaçınma bahanesi altında İslam Cumhuriyeti’nin iç zorluklarla daha kolay yüzleşmesine olanak tanıyacağından endişe ediyor.
İran hükümeti insan hakları ihlallerinde ısrar edebilir ve dün sessizce uygulanan ancak İran’ın İsrail’e saldırısının gölgesinde kalan zorunlu başörtüsü yasalarını daha katı bir şekilde uygulayabilir.
Pazar günü, İran Gönüllü Muhafız Birlikleri “siber uzaydaki İsrail destekçileriyle” ilgileneceği konusunda uyardı.
İslam Cumhuriyeti’nin bölgesel politikasına ve Cumartesi günkü askeri operasyonuna yönelik çevrimiçi eleştiri, bu bağlamda “İsrail’i desteklemek” olarak değerlendirilebilir.
Daha geniş bir savaş riski
İran’ın yaklaşık 88 milyonluk nüfusu içinde rejimin dış politikasını destekleyen bir kesim var.
Bazıları Filistin davasına sempatiyle yaklaşıyor ve İsrail ile onun baş müttefiki ABD’nin Ortadoğu’da zararlı politikalar olarak gördüklerini eleştiriyor.
Ancak İran İstihbarat yetkilileri, muhalif sesleri bastırmak için önlemler aldı; gazetelerin ve tanınmış kişilerin İsrail’e yönelik saldırı ve sonrasında her türlü muhalefeti ifade etmesini yasakladı; bu, Kremlin’in Ukrayna ihtilafı sırasındaki eylemlerini hatırlatan taktikleri yansıtıyor.
İranlılar arasında hakim olan kaygı, doğrudan çatışma durumunda aileleri ve gelecekleri konusundadır.
Irak’la 1980’den 1988’e kadar süren ve yaklaşık 200.000 İranlının hayatını kaybettiği sekiz yıllık acımasız savaşın unutulmaz anısı, bu kaygıları güçlendiriyor.
Sosyal medyadaki son trendler, internet kullanıcılarının önemli bir kısmının, İran’ın İsrail topraklarına yönelik saldırıda iddia edilen başarısını dikkatle incelediğini ve bunun Beyaz Saray tarafından potansiyel olarak izin verilen önceden tasarlanmış bir hareket olduğundan şüphelendiğini gösteriyor.
Sosyal medyadaki bir diğer kesim ise bu saldırının asıl kazananının, İran’a ait insansız hava araçları ve füzelerin yüzde 99’unu etkisiz hale getirerek ülkesinin savunma kabiliyetini bir kez daha ortaya koymayı başaran İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu olduğunu düşünüyor.
Bazıları, İran’ın konsolosluk binasına yapılan saldırının üzerinden günler geçmesine rağmen İsrail’e karşı harekete geçme konusundaki tereddütünün zayıflığının altını çizdiğini söylüyor.
Netanyahu, İran’ın saldırısını savuşturarak, iç krizlerin ve İsrail’in Gazze’deki eylemlerine yönelik uluslararası eleştirilerin arttığı bir ortamda bile İsrail’in Batı’yı ve müttefiklerini harekete geçirmek için gerekli kapasiteye sahip olduğunu gösterdi.
