‘Helikopter ebeveynlik’ artıyor, uzmanlar uyarıyor: Çocuğunuzu ‘korurken’ ona ziyan vermeyin

“Çocuğunun her adımını denetim eden, daima denetleyen ve ona neredeyse hiç nefes alma alanı bırakmayan anne babaları” tanımlamak için kullanılan ‘helikopter ebeveynlik’, çocuğun ruhsal ve toplumsal gelişimi için riskler taşıyor. Uzmanlar ise aileleri ‘çocuklarınızı korurken onlara ziyan verebilirsiniz’ diyerek uyarıyor. Peki neden helikopter ebeveynlerin sayısı artıyor? Helikopter ebeveyn davranışları neler? Helikopter ebeveynlik çocuklara nasıl ziyan veriyor? Büyüdüklerinde hangi ruhsal rahatsızlıkları yaşayabilirler? Sputnik Türkiye sordu uzmanlar yanıtladı.

Çocuğunuzu gölge üzere takip ediyorsanız dikkat

Yeditepe Üniversitesi Psikoloji Kısmı Lideri Dr. Öğr. Üyesi Billur Örnek, aşırı kollayıcı, denetimci ve müdahil ebeveynlik stili olarak tanımlanan ‘helikopter ebeveynliğin, çocukları için ailelerin ‘en iyiyi’ isterken onları hayatlarına nasıl etkilediklerini anlattı.

Çocuğu gölge üzere takip etme, hayatındaki her hususa çocuğun reaksiyon vermesini beklemeden müdahale etme, çocuk için bütün sıkıntılarını çözmeye çalışma, çocuğu inançta tutmak için çok tedbirler alma, çocuğa ilişkin olması gereken sorumlulukları onun yerine üzerine alma üzere davranışların helikopter ebeveyn davranışları olarak sıralanabileceğini lisana getiren Örnek bu halin çocuklara nasıl ziyan verebileceğini de şöyle lisana getirdi:

Narsist kişilik bozukluğu tehlikesi

Peki büyüdüklerinde ne olacak? Kendi meselelerine deva bulabilecekler mi?

Asıl sorun bu stilde büyüyen çocukların ileride yaşayabileceği zorluklar. İşte Örnek bunları da şöyle anlattı:

Çocuk yerine yaşamayın çocuğa eşlik edin

Çocukların kendileri ile algılarının öncelikle ebeveynlerin yansıttıkları ile şekillendiğine dikkat çeken Örnek, “Çocukluğu helikopter ebeveynle geçmiş yetişkinler, psikoterapi sürecinde yeni meseleleri ile ebeveyn-çocuk alakasını bir ortada ele aldığımızda büyük bir aydınlanma yaşayarak kendilerine bakış açılarını yine yapılandırabiliyorlar. Çocukların kendileri ile ilgili algıları öncelikle ebeveynin yansıttıkları ile şekillenir. Ama sağlıklı bir ebeveynlikte çocuk, vakit içinde kendisini oburlarının gözünden de görme fırsatı bulur. Sorumluluk alır, zahmetlerle baş başa kalır, duygusal manada bazen zorlanır. Bunları yaşarken ebeveyn “çocuk yerine” yaşamaz, çocuğa eşlik eder. Bu durumda çocuk kendisini diğer şartlarda, diğerlerinin gözünden de görür ve kendisine ilişkin bir algıyı bütün bunlardan süzerek geliştirir. Helikopter ebeveynlikte ise fark ediyoruz ki yetişkin olduklarında bile kendilerini ebeveynlerinin gözünden bir çocuk olarak görmeye devam ediyorlar. Bu algının dışına çıkamıyor, bu nedenle de yetişkin hayatına ahenk sağlayamıyorlar. Bireylerin kendilerine ait algılarını “ebeveynlerinin evladı” olmanın dışında, daha objektif bir yerden görmelerini sağlayarak ömürlerinde baş edemediklerini düşündükleri pek çok mevzuyla baş edebilir durumda olduklarını hatırlamalarını sağlıyoruz.”

Peki nelere dikkat etmek gerekiyor?

Örnek ‘helikopter ebeveyn’ olmamak için nelere dikkat edilmesi gerektiğini de anlattı. İşte o püf noktaları:

“Öncelikle çocukların hayatlarında da kimi zorluklar olabileceğini ve bunlarla müsabakanın, hayatında daha tekraren karşılaşacağı zahmetlerle baş etmesinde bir basamak olduğunu unutmayalım. Çocuklar yerine çözen değil, çocuklar çözerken yardımcı olan, dayanak veren, eşlik eden, gerektiğinde rehberlik eden yetişkinler olarak bulunalım.

İkinci olarak, sorumluluk şuuru geliştirmenin küçük yaşlarda başladığını, çocukların da çocuklara has sorumluluklar alması gerektiğini unutmayalım. Bu vazifeler elbette çocuğun yaşına uygun olmalı. Anne-babaya duygusal dayanak sağlamak, çalıştığı konuta para getirmek çocuk sorumluluğu değildir. Lakin ödevlerini yapmak, küçük mesken işlerinde yardımcı olmak (sofra kurulmasına yardım etmek, odasını toplamak vb) üzere sorumluluklar, çocuk sıkılsa bile yapması gereken misyonlar olarak kalmalı. Buna müsaade vermeyen ebeveynlerin çocuk üzülmesin, sıkılmasın, yorulmasın diye bu türlü yaptığını biliyoruz. Alışılmış ki büsbütün yeterli niyet. Lakin sorumluluk şuurunun erken yaşta geliştiğini ve külfet, yorgunluk, ıstırap üzere hislerle da baş etmeyi öğrenmenin çocuğun faydasına olduğunu hatırlayalım.

Her insan, çocukluktan itibaren kimi sıkıntılarla karşılaşır. Okulda, arkadaşları ortasında, öbür yetişkinler yahut akranları ile kesinlikle onu zorlayan problemler yaşayacaktır. Bunu engellemenin imkanı yoktur. Düzgün tarafı, bu müsabakalar, hayatta karşılaşılacak daha büyük meselelerle müsabakadan evvel çocuğun sorun çözme hünerlerini geliştirebileceği birtakım durumlardır. Çocuk bir zahmetle karşılaştığında onunla konuşabilir, hislerini anlamaya çalışabilir, ne yapmak istediği ve bunu nasıl hayata geçirebileceği konusunda fikir üretmesine yardımcı olabiliriz. Fakat sıkıntıları onun yerine çözmek, bu hünerini geliştirmenin önünde manidir.”

Neden helikopter ebeveyn oluruz? Bu davranıştan kurtulmak için ne yapılmalı?

Örnek’in altını çizdiği diğer bir nokta ise helikopter ebeveynlik davranışlarının neden ortaya çıktığı.

“Çok telaşlı, katastrofik bakış açısını günlük bir rutin olarak benimsemiş bireylerde, müthiş sonuçlara mani olabilmek ismine gelişebilen bir davranış bu’ diyen Örnek, “Günümüzde inançta hissetmek güç, çocuklarımızın her şartta inançta olacağını düşünmek imkanız. Fakat olabilecek en dehşetli senaryo ile hayatını sürdürmek hem kişinin kendisi için hem de çocuğun gerçeklik algısı için hayli karamsar ve ziyanlı.

Çok sık gördüğümüz öbür bir bahis da çocukluğunda gereksinimi olan ebeveyn ilgisini görememiş, ihmal ve istismar edilmiş ebeveynlerin kendi çocuklarına çok ihtimam göstermesi davranışı. Kendi görmediği ilgi ve sevgiyi çocuğuna sunabilmek için çok abartılı ebeveyn davranışları sergilemek, büsbütün bir yanlışı doğruya çevirmek için verilen çok gayretin hiç hedeflenmeyen olumsuz sonucu olarak karşımıza çıkıyor.

Eğer ebeveynler, çok kontrolcülük manasında çeşitli nedenlerle kendilerine mahzur olamıyorsa, çocukların ruhsal sıhhatlerine olumsuz tesirler yaratmamak ismine, bu durumu denetim altına alabilmeyi amaçlayarak psikoterapi takviyesi alabilirler. Eminim sadece ebeveyn davranışlarında değil, genel manada hayatlarında, münasebetlerinde ve ilişkilenme stillerinde kıymetli değişiklikler gerçekleştirebilirler.”

Çocuğun hayatın kendi yollarıyla öğrenmesine müsaade verin

İstanbul Atlas Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Psikoloji Kısım Lideri Prof. Dr. T. Gül Şendil de çok denetimin çocuklarda özgüven eksikliği, duygusal gerilim ve riskli davranışlarda bulunma eğilimine yol açabileceği ihtarında bulundu. Prof. Dr. Şendil, ebeveynlerin biraz geri çekilerek çocukların hayatı kendi yollarıyla öğrenmesine müsaade vermesi gerektiğini vurgularken, “Ebeveynler bunu genelde ‘en düzgününü yapmak’ adına yapıyor lakin araştırmalar bunun çocukların ruh sıhhatinden meslek seçimlerine kadar pek çok alanda önemli meselelere yol açtığını gösteriyor” dedi.

Çocuklarda korku ve depresyon riskini artıyor

Helikopter ebeveynliğin, çocuklarda korku ve depresyon riskini artırdığına dair birçok çalışma bulunduğunu belirten Şendil, “Aşırı denetim, çocuklarda özgüven eksikliğine ve duygusal gerilime sebep oluyor. Örneğin bir araştırmaya nazaran bu stil ebeveynlik, çocuklarda ‘mükemmeliyetçi’ bir yapıya neden oluyor. Bunun sonucu olarak, çocuklar kendilerini daima baskı altında hissediyor ve asla gereğince düzgün olmadıklarını düşünüyorlar. Kimi anne babalar, çocuklarının eğitim hayatına o kadar müdahale ediyor ki bu durum, çocuğun ders çalışma isteğini bile olumsuz etkiliyor. Çocuklar, ders çalışmayı bir “zevk” değil, yalnızca anne babasını şad etmek için yaptığı bir vazife olarak görüyor. Bu da uzun vadede akademik muvaffakiyetin düşmesine yol açıyor” ikazında bulundu.

Bağımsızlıklarını engelliyor

Ayrıca çocukların kariyer seçimlerinde daha kararsız olduklarını ve yanılgı yapma kaygısıyla yeni fırsatlara açık olamadıklarını tabir eden Prof. Dr. Şendil, “Aşırı müdahaleci ebeveynlerin çocukları, arkadaşlık ve romantik bağlantılarda kendilerini gereğince başarılı hissetmiyor. Çocuklar, kendi kararlarını almakta zorlandıkları için toplumsal etraflarında bağımsız bir birey üzere hareket edemiyorlar. Bu da uzun vadede ilgi sorunlarına yol açıyor” diye konuştu.

Ebeveynlerin her hususta çocuklarını müdafaaya çalışırken aslında onların bağımsızlık geliştirme talihini da ellerinden aldığına dikkat çeken Şendil, “Bu durum, kimi çocuklarda riskli davranışların ortaya çıkmasına neden olabiliyor. Örneğin, bir araştırmada çok denetim edilen gençlerin daha fazla alkol kullandığı tespit edilmiş. Zira bu gençler, bağımsızlıklarını kanıtlamak için farklı yollara başvuruyorlar” dedi.

Gerektiğinde rehberlik edilmeli

Helikopter ebeveynler için en kıymetli tavsiyenin, çocuklarının bağımsızlıklarını teşvik etmek ve karar verme süreçlerinde onlara daha fazla alan tanımak olduğunu belirten Şendil kelamlarını şöyle tamamladı:

Çocukların yanılgı yapmasına müsaade vermek, onların gelişimi için kritik değere sahip. Unutmayın, çocukların yanında olmak elbette kıymetli. Ancak bu, onları sıkıca denetim etmek manasına gelmiyor. Daha çok, onları desteklemek ve gerektiğinde rehberlik etmek halinde olmalı. Çocukların kendi ayakları üzerinde durmalarına fırsat verildiğinde hem daha sağlıklı bireyler yetişir hem de ebeveynler gereksiz bir yıpranmadan korunmuş olur. Sonuç olarak helikopter ebeveynlik niyet olarak yeterli görünse de uzun vadede çocukların hem ruhsal hem de toplumsal gelişimi için önemli riskler taşıyor. Tahminen de en düzgünü, biraz geri çekilip çocukların da hayatı kendi yollarıyla öğrenmesine müsaade vermek. Zira hayat, tecrübelerden öğrenildiğinde daha manalı.”