2025’te global iktisattaki beş büyük zorluk

1. Donald Trump 2.0 Ocak ayında misyona başlıyor

Öngörülemezlik muhtemelen 2025 ve sonrası için en sık duyacağımız sözcüklerin başında gelecek. Bunun en değerli nedeniyse bu kavramla adeta özdeşleşen Donald Trump’ın global siyaset ve iktisatta kelam sahibi haline gelecek olması.

Bilhassa “Önce Amerika” yaklaşımının dünya genelinde tesirleri olacak. Trump’ın kaprisleri ve fevri kararları mevcut global nizamı yine şekillendirecek. Hayati kararlar büyük ölçüde Beyaz Saray’da alınacak. Aslında bugüne kadar durum pek farklı değildi. Yeni olan ise öngörülemezlik ve bu kararları tetikleyen kaotik şartlar olacak.

Trump, milletlerarası iş birliğini sorgulamaya, müttefikleri ve NATO’yu küçümseye devam ediyor. O’nun periyodunda oluşacak yeni ticari ittifaklar ve içe dönük bir Amerika, istenmeyen sonuçlar doğurabilir. ABD’nin net bir global liderliğinin olmaması Çin, Hindistan ve Rusya üzere ülkelere askerî, siyasi ve ekonomik boşlukları doldurmaları için açık kapı bırakacak.

2. Gümrük vergileri, ticaret savaşları ve pahalılık

İşletmeler, ileriye dönük planlar yapmak zorunda. Gümrük vergisi tehdidinin bu kadar büyük telaşa yol açmasının ana nedeni de mevcut planların sil baştan yapılacak olması. Trump bu yolu, ülkeleri ticaret açıkları için cezalandırmanın bir yolu olarak övüyor. “Gümrük vergisi sözlükteki en hoş tanımdır” demesi de bu yüzden olsa gerek.

Seçim kampanyası sırasında Trump, misyona geldiği birinci günden itibaren “ABD’ye ithal edilecek tüm mallardan yüzde 10 ila 20, Çin mallarından ise yüzde 60’a varan genel gümrük vergisi alınacağı” tehdidinde bulunmuştu. Kısa bir mühlet evvel de Meksika ve Kanada’dan gelen tüm mallara yüzde 25 gümrük vergisi uygulamayı planladığını belirtti.

ABD’nin seçilmiş başkanı Donald Trump’ın “Önce Amerika” siyaseti, uzmanlara nazaran global ekonomiyi olumsuz etkileyecekFotoğraf: Tom Brenner/Reuters

Küresel tedarik zincirine sahip şirketler için gümrük vergilerinin artması olumsuz bir gelişme olacak. Gümrük vergileri, Amerika’nın komşularına da ziyan verecek ve Trump’ın birinci devrinde imzalanan bir hür ticaret muahedesi olan ABD-Meksika-Kanada Mutabakatını (USMCA) muhtemelen ortadan kaldıracak.

Halihazırda Meksika’nın ihracatının yaklaşık yüzde 80’i ve Kanada’nın ihracatının yüzde 75’inden fazlası ABD’ye gidiyor. Amerika’da tüketilen meyve ve zerzevatın yarıdan fazlası Meksika’dan geliyor. ABD ayrıyeten her gün Kanada’dan kereste ve milyonlarca varil ham petrol ithal ediyor.

Sonuç olarak ABD’li tüketiciler, yüksek gümrük vergileri nedeniyle muhtemelen daha yüksek fiyatlar ve boş raflarla karşılaşacak. Trump’ın, gümrük vergisi tehdidini öncelikle bir pazarlık aracı olarak kullandığını sav edenler de var. Lakin bu türlü bir blöf misilleme tedbirlerine yol açabilir ve süratle global bir ticaret savaşına dönüşebilir.

3. Göçün önüne duvar

Duvara toslama ihtimali yalnızca mallarla hudutlu değil. Global göçün önüne de yasal ve fizikî duvarlar örülebilir. Dünyanın dört bir yanındaki önderler, göçmenlere daha sert davranarak sonlarını denetim ettiklerini gösterme muhtaçlığı hissediyor. Bu da dünyayı daha kapalı ve durağan hale getirecek.

Seçim kampanyası sırasında Cumhuriyetçiler, “Amerikan tarihindeki en büyük hudut dışı etme operasyonunu gerçekleştirme” kelamı vermişti. Bu, tekrar Lider seçilen Donald Trump’ın da benimsediği bir fikir.

Trump, hudut dışı etme ve Meksika hududunda daha sert tedbirlerin yanı sıra ABD’de doğan herkesin otomatik vatandaşlık hakkı kazanması kuralına son verme kelamı verdi. ABD Lideri’nin sistemsiz göç konusunda hayli fazla yetkisi var. Örneğin mülteci sayısını sonlandırarak ya da vize ve yeşil kart almayı zorlaştırarak yasal göçü engelleme gücüne sahip. Fakat bununla kontaklı keskin vaat ve tekliflerini icraata dönüştürmesi durumunda muhtemelen bunların birçoğu mahkemeye taşınacak.

Guatemala’dan göç ederek ABD’nin Florida eyaletine yerleşen bir aileFotoğraf: Rebecca Blackwel/AP Photo/picture alliance

Göçmenlere kapıyı kapatmak yahut mevcut göçmenleri konutlarına göndermek üzere siyasetler da işgücü piyasası üzerinde zincirleme bir tesir yapabilir. Örneğin gereğince tarım emekçisi bulunamazsa mahsuller tarlalarda çürümeye terk edilecek ve yabancı teşebbüsçüler de öteki ülkelerde iş kurmaya yönelecek. Meksika hududundaki tedbir ve denetimlerin sıkılaştırılması başta Küba, Haiti ve Venezuela vatandaşları olmak üzere Latin Amerika’dan gelen insanları bilhassa etkileyecek.

Göç konusu yalnızca ABD gündeminin birinci sıralarında yer almıyor. Avrupa Birliği (AB) de sistemsiz göçü engellemekte kararlı görünüyor. Bu kapsamda İtalya, iltica müracaatlarını daha titiz incelerken Almanya’da 23 Şubat 2025’e yapılacak erken seçimde de göç kıymetli bir bahis olacak.

4. Ukrayna, Orta Doğu ve başka bölgelerdeki savaşlar

2025 yılının başında da dünya bir dizi silahlı çatışmaya sahne olmaya devam ediyor. Bu savaşlar, büyük yıkıma ve insani felaketlere yol açıyor. Ayrıyeten daha verimli biçimlerde kullanılabilecek maddi kaynaklar da savaşlara harcanıyor.

Rusya-Ukrayna savaşını 24 saat içinde sona erdirebileceğini sav eden Trump, işgal edilmesinden bu yana geçen üç yıl boyunca Ukrayna’yı ayakta tutan Amerikan dayanağını kesebilir. Washington Ukrayna’nın en büyük destekçisi olduğu için bu durum, Kiev idaresini pazarlık masasına oturmaya mecbur bırakabilir.

İsrail’in Hamas’a karşı Gazze’de ve yakın vakitte Lübnan’da yürüttüğü savaş gelecekte daha da genişleyebilir. Başka yandan Asya kıtasında Çin, işgal edilme kaygısı taşıyan Tayvan üzerinde hak sav etmeye devam ediyor. Bu gerginliğin de her an bir savaşa dönüşme tehlikesi var.

Trump’ın vaadettiği üzere, yaklaşık üç yıldır devam eden ve Ukrayna’da büyük bir yıkıma sebep olan savaşı bitirip bitiremeyeceği merak konusuFotoğraf: Sergei Supinsky/AFP/Getty Images

On yıllar boyunca ABD’nin liderliği, global siyasi istikrarın sağlanmasına yardımcı oldu. Lakin Trump bunu sorgulamaya açtı. Şayet ABD müttefiklerinin savunulmasına yardım etmezse yıllardır izlenen siyasetler da duman olup uçacak. Bu türlü bir yeni dünya nizamı, İran ya da Kuzey Kore’yi kendi askerî hareketlerinin hudutlarını test etmeye teşvik edebilir.

5. Yapay zekâ nimet mi külfet mi?

ChatGPT’nin OpenAI tarafından Kasım 2022 sonunda piyasaya sunulması, yapay zekâ (AI) kullanımını bir anda rünya çapında yaygınlaştırdı. Uygulama birkaç hafta içinde 100 milyon kullanıcıya ulaştı.

Yine de yapay zekâ, çalışanların ve işletmelerin gündelik işlerini kolaylaştırmakta yavaş kaldı. Örneğin bu teknolojiyi ilaç üretmek ya da askerî sistemler için kullanmak şu anda hayli sıkıntı görünüyor. Şirketlerin yapay zekâyı nasıl ve ne vakit kullanacaklarına dair siyasetler tasarlamaları ve çalışanları kullanmaya teşvik etmeleri gerekiyor.

Yapay zekâ sağlayıcıları da buna ayak uydurabilmek için büyük bilgi merkezlerine önemli yatırımlar yapıyor. Bu merkezleri çalışır ve serin tutmak için büyük ölçülerde elektriğe muhtaçlık var. Microsoft, Pennsylvania’daki bir nükleer güç santralini yine devreye almayı planlarken Google bilgi merkezlerine güç sağlamak için küçük nükleer reaktörlere yatırım yapıyor.

2025 yapay zekânın “oyun değiştirici” (game changer) olarak faal rol üstlendiği bir yıl olacak mı? Yatırımcılar, geliştiriciler ve kullanıcılar tüm bu hummalı çalışmaların buna değip değmeyeceğini bekleyip görecek. Şayet yıl sonuna kadar beklemek istemiyorsanız, bu soruyu ChatGPT’ye de sorabilirsiniz!

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?