2025’te Türkiye iktisadını neler bekliyor?

Türkiye iktisadı son yıllarda Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Faiz sebep, enflasyon sonuç” tezini hayata geçirmek istemesiyle ağır bir ekonomik darboğaza sürüklendi. TÜİK’e nazaran, Kasım 2020’de yüzde 15 düzeyinde olan enflasyon, iki yıl sonra, Kasım 2022’de yüzde 85’i gördü. Bağımsız kuruluşların açıkladığı enflasyon bilgileri ise vatandaşın hissettiği enflasyonun bu devirde yüzde 150’lere dayandığını gösteriyor.

Dünyanın en yüksek enflasyonuna sahip ülkelerinden biri haline gelen Türkiye’de TCMB’nin faiz siyaseti ve enflasyon beklentileri üzerine tartışmalar, 2025’te de devam edecek. Yılın son günlerinde Merkez Bankası’nın 22 ayın akabinde sürpriz bir faiz indirimine gitmesi, 2025 yılında AKP hükümetinin enflasyonla çaba ile büyüme ortasında tansiyonlu bir süreç yaşayacağına işaret ediyor. Yıl sonu enflasyonu yüzde 45 seviyesinde seyrederken, 2025 yılı için taban fiyata yapılan yüzde 30’luk artırım çalışanlar ve muhalefet tarafından büyük bir reaksiyonla karşılandı. Milyonlarca fiyatlı çalışanın 2025’te harcamalarını daha da kısması ve yoksulluğun artması bekleniyor.

Bu süreçte enflasyonla uğraş kapsamında kamuda tasarruf önlemlerini artıracak ve vergide adaleti düzenleyecek maliye siyasetlerinin ve yapısal ıslahatların devreye sokulup sokulmayacağına dair soru işaretleri sürüyor. Dış ticaret tarafında, ihracattaki sakinlik ile bir arada düşen ithalat faturası, cari dengeyi olumlu etkiliyor. 2025 yılında Türkiye ekonomisindeki büyümenin yüzde 3 seviyesinde seyretmesi, enflasyonun ise en düzgün ihtimalle yüzde 30’lara inmesi beklentisi hakim.

Beş soruda 2025 yılında Türkiye iktisadında beklenen gelişmeleri ortaya koyduk:

1-Türkiye iktisadı 2025’te nasıl bir büyüme performansı gösterecek?

Türkiye iktisadı, 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş sarsıntılarının olumsuz tesirine karşın, 2023’ün tamamını yüzde 4,5 oranında büyüme ile kapatmıştı. Kişi başına gelir ise 2023 sonunda 13 bin 110 dolara çıkmıştı. 2024 birinci çeyrek büyümesi yüzde 5,3 olarak ölçülürken, Mart 2024’te yüzde 50’ye çıkan siyaset faizinin yılsonuna kadar bu düzeyde kalması ile iktisat çarklarında yavaşlama kendini gösterdi. İkinci çeyrek büyümesi yüzde 2,4, üçüncü çeyrek büyümesi ise yüzde 2,1 olarak ölçüldü. Dördüncü çeyrek verisinin de gelmesi sonrasında, Türkiye’nin 2024’ün tamamında yüzde 3,5 seviyesinde büyümesi bekleniyor. Hükümet 2024 sonu prestijiyle ulusal gelirin 1,3 trilyon doları, kişi başına düşen gelirin ise 15 bin doları aşacağını öngörüyor.

2025 yılıda alım gücünde düşüş bekleniyor. Fotoğraf: Tolga Ildun/ZUMA Press/picture alliance

2025 için ise ortalarında Türkiye’nin de olduğu gelişmekte olan ülkelerin büyüme suratlarında düşüş beklentisi hakim. Milletlerarası Finans Enstitüsü’ne (IIF) nazaran, gelişmekte olan piyasalara yönelik sermaye akışları 2024 yılındaki 944 milyar dolar düzeyinden 2025’te 716 milyar dolara gerileyecek. Bu nedenle ortalarında Türkiye’nin de bulunduğu gelişmekte olan ülkelerde büyümenin 2024’teki yüzde 4’ler düzeyinden yüzde 3 bandına çekileceği öngörülüyor.

Türkiye’de iktisat idaresi enflasyonla çaba programını sürdürürken, faiz indirimleri ile birlikte büyümenin sert düşmesinin önüne geçmeyi hedefliyor. Fakat yüzde 30 artırım ile 2025 için 22 bin 104 TL olarak belirlenen minimum fiyat seviyesi, milyonlarca ailenin 2025’te önemli bir gelir kaybına uğrayacağına işaret ediyor. Bu durum iç talepte değerli bir yavaşlamaya işaret ederken, büyümenin de beklentilerin ötesinde yavaşlamasını beraberinde getirebilir.

Hükümetin 2025 büyüme maksadı yüzde 4. Öte yandan AB Kurulu Türkiye için 2025 büyüme varsayımını yüzde 3,2 olarak açıklarken, OECD ise 2025’te Türkiye iktisadının yüzde 2,6 büyümesini öngörüyor.

2) 2025’te enflasyonla gayret muvaffakiyete ulaşacak mı?

Mayıs 2023’te gerçekleştirilen genel seçimler ve cumhurbaşkanı seçimi sonrasında, Cumhurbaşkanı Erdoğan ve AKP idaresi inanç tazelemiş oldu. Seçim sonrasında iktisadın başına getirilen Mehmet Şimşek, birinci iş olarak Erdoğan’ın “Faiz sebep, enflasyon sonuç” tezi nedeniyle patlama yapan enflasyon ile uğraş için harekete geçti. Bu noktada en değerli silah olarak görülen siyaset faizi, ortadan geçen 1,5 yılda yüzde 8,5’ten yüzde 50’ye ulaştı. Son birkaç ayda yıllık enflasyonda yüzde 50’nin altının görülmesi sonrasında, 22 ay ortadan sonra birinci faiz indirimi geldi ve siyaset faizi 250 baz puanlık indirimle yüzde 47,5’e çekildi.

Ekonomide son yılların en büyük sorunu olan yüksek enflasyon, faiz artışları ve baz tesiriyle 2024 sonunda yüzde 45 düzeylerine geriledi. Lakin hem TCMB hem de OVP öngörülerini aşan yıl sonu enflasyonu, 2025 boyunca da en çok konuşulan husus olmaya devam edecek.

Aylık enflasyonda hala yüzde 2 ve aşağısı görülemediği için 2025 senaryoları da değişkenlik arz ediyor. Bilhassa besin, eğitim, ulaştırma ve hizmet enflasyonundaki yapışkanlık 2025 yılının birinci yarısında da devam edecek. 2025 yılı için TCMB öngörüsü yüzde 21’lik enflasyona işaret ederken, OECD ve IMF üzere memleketler arası kurumlar ise 2025 sonunda enflasyonun en fazla yüzde 30’a geriletilebileceği görüşünde. Bu süreçte global konjonktürde keskin değişimler olmazsa, faiz indirimlerinin de enflasyondaki düşüş ile paralel olarak sürmesi bekleniyor.

Mehmet Şimşek enflasyonu düşürmek maksadıyla programlar uyguluyor. Fotoğraf: Tuncay Yildirim/DW

3- Yeni yılda işsizlik artacak mı?

Türkiye iktisadının kronik problemlerinden biri olan işsizlik, son yıllarda yatay bir seyir izliyor. Bunda gerek Covid-19 pandemisi sonrası gerekse 6 Şubat zelzelelerinin akabinde devletin yürürlüğe koyduğu tedbirlerin hissesi var. 10 Aralık 2024 tarihinde açıklanan son işgücü istatistiklerine nazaran, işsizlik oranı 2024 yılı Ekim ayında yüzde 8,8 düzeyinde gerçekleşti. Kasım ve aralık gerçekleşmeleri sonrasında, 2024 yılı sonu prestijiyle işsizlik oranının yüzde 9’u aşması, işsiz sayısının ise 3,5 milyona yaklaşması bekleniyor.

Öte yandan TÜİK bilgilerinde işsizlikte manalı bir yükseliş gözükmese de, vakte bağlı eksik istihdam, potansiyel işgücü ve işsizlerden oluşan “atıl işgücü oranı” yani geniş tarifli işsizlik, 2024 sonu itibariyle yüzde 30’lar üzere çok yüksek bir düzeyinde seyrediyor. Devrimci Emekçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Araştırma Merkezi’nin datalarına nazaran, son 2 yılda geniş tarifli işsiz sayısı 3,5 milyon artarak 11,2 milyona yükselmiş durumda.

Yeni yılda ise büyümedeki yavaşlamanın tesiriyle, işsiz sayısında artış bekleniyor. OVP’de 2024 sonu için yüzde 9,3’lük işsizlik oranı öngörülürken, bu oranın 2025 sonunda yüzde 9,6’ya çıkacağı öngörülüyor. Milletlerarası kuruluşların beklentisi ise OVP’den yüksek seyrediyor. IMF ve AB Kurulu Türkiye’de işsizliğin 2025’te yüzde 9,9’a çıkacağı varsayımında bulunurken, sırf Dünya Bankası Türkiye’de işsizliğin 2025’te yüzde 9’da kalacağı kestirimi yapıyor.

4- Türkiye’nin dış ticareti nasıl bir seyir izleyecek?

Türkiye iktisadının dış ticaret performansı hem yüksek üretim maliyelerinin hem de başta Avrupa Birliği olmak üzere maksat pazarlardaki sakinliğin tesiriyle, 2024 yılında zayıf seyretti. Bu durum dış ticaret açığında kayda bedel bir azalmaya yol açsa da, ihracatta yaşanan kan kaybı Türkiye’nin global pazarlardaki rekabetçiliğini olumsuz etkiliyor.

Ocak-kasım periyodunda ihracat, geçen yılın birebir devrine nazaran yüzde 2,5 artışla 238 milyar 486 milyon dolar, ithalat yüzde 6,4 azalışla 311 milyar 703 milyon dolar oldu. Bu devirde dış ticaret açığı ise yüzde 27 azalarak 73 milyar 216 milyon dolara geriledi. 2024 sonunda ihracatın 260 milyar dolar, ithalatın 340 milyar dolar olarak gerçekleşmesi bekleniyor.

2025 için beklentiler ise yıllık ihracatın 280 milyar dolara çıkarılması istikametinde. Fakat global pazarlarda talebin yavaş seyretmesi, yurt içi üretimde ise rekabetçiliği koruyacak maliyetlerin kaybedilmesi 2025’e dair umutları zayıflatıyor. OVP iddiaları 2025 sonu ithalat faturasının ise 369 milyar dolar olacağı tarafında. Lakin global konjonktürdeki gelişmeler, bilhassa emtia fiyatlarında muhtemel bir sıçrama, ithalat faturasının kabarmasına neden olabilir.

Özellikle emekliler geçim ezası yaşıyor. Fotoğraf: ANKA

5- Carı açık ve bütçe açığında hangi gelişmeler bekleniyor?

TCMB’nin ve iktisat idaresinin 2024 yılında uyguladığı siyasetler, enflasyonda hedeflenen güzelleşmeyi sağlamamış olsa da, iktisadın bir başka kronik sorunu olan cari açıkta kayda paha bir düzelme yarattı. Haziran-Ekim 2024 devrinde üst üste 5 ay fazla veren cari istikrar, yılın 10 ayında toplam olarak 36,1 milyar dolardan 3,3 milyar dolara indi. Son 12 aylık datalar nazaran ise açık 46 milyar dolardan 7,7 milyar dolara inmiş durumda.

Ancak bu olumlu tablonun kasım ve aralık ayında bilakis dönmesi bekleniyor. Çünkü yıl sonunda hem dış ticaret açığında büyüme hem de turizm gelirlerindeki düşüş devreye girmiş olacak. Yani aslında 2024’ün ikinci yarısında yaşanan cari istikrarda muvaffakiyet, Türkiye’nin üretim ve ihracattaki muvaffakiyetinden çok konjonktürel bir tesir. Bu nedenle sürdürülebilir bir tabana oturması mümkün gözükmüyor.

2024 sonunda cari açığın GSYH içindeki hissesinin yüzde 1,7 seviyesinde gerçekleşmesi beklenirken, OVP’de 2025 yılında cari açığın GSYH içindeki hissesi yüzde 2 olarak öngörülüyor. Lakin dış ticarette olduğu üzere cari istikrarın seviyesinde de 2025’teki belirsizlik ortamının nereye hakikat evrileceği belirleyici olacak.

Öte yandan 2025 yılında, enflasyonun seyri açısından kıymetli olan bütçe istikrarı de dikkatle izlenecek. 2024’te yıllık bazda harcama artışı yavaşlasa da gelir artışının daha besbelli ivme kaybetmesi nedeniyle, bütçe performansı evvelki yıla nazaran berbatlaştı. Hükümetin geçen hafta TBMM’de yasalaştırdığı 2025 Bütçe Kanunu’na nazaran, 2025’te bütçe masraflarının 14 trilyon 731 milyar lira, bütçe gelirlerinin ise 12 trilyon 800 milyar lira olması hedefleniyor. Bir öbür deyişle, 2025’te bütçenin neredeyse 2 trilyon TL açık vermesi bekleniyor.

Buna rağmen, hükümetin arka arda koyduğu vergiler ve fiyat artışları sayesinde 2025 yılında merkezi idare bütçe gelirlerinin yüzde 41,2 artışla 12 trilyon 800 milyar liraya, vergi gelirlerinin ise yüzde 46,5 oranında artarak 11 trilyon 139 milyar liraya ulaşacağı kestirim ediliyor.