Dolar 36,2229
Euro 38,0458
Altın 3.361,32
BİST 9.877,59
Adana Adıyaman Afyon Ağrı Aksaray Amasya Ankara Antalya Ardahan Artvin Aydın Balıkesir Bartın Batman Bayburt Bilecik Bingöl Bitlis Bolu Burdur Bursa Çanakkale Çankırı Çorum Denizli Diyarbakır Düzce Edirne Elazığ Erzincan Erzurum Eskişehir Gaziantep Giresun Gümüşhane Hakkari Hatay Iğdır Isparta İstanbul İzmir K.Maraş Karabük Karaman Kars Kastamonu Kayseri Kırıkkale Kırklareli Kırşehir Kilis Kocaeli Konya Kütahya Malatya Manisa Mardin Mersin Muğla Muş Nevşehir Niğde Ordu Osmaniye Rize Sakarya Samsun Siirt Sinop Sivas Şanlıurfa Şırnak Tekirdağ Tokat Trabzon Tunceli Uşak Van Yalova Yozgat Zonguldak
İstanbul 12°C
Yağmurlu
İstanbul
12°C
Yağmurlu
Cts 11°C
Paz 8°C
Pts 6°C
Sal 6°C
Dolar 36,2229
Euro 38,0458
Altın 3.361,32
BİST 9.877,59

‘Avrupa’da yaşanan güç gelişmeleri sebebiyle Türkiye’deki fiyatlar da yükseliyor’

Eski Botaş Gaz Alımı Başkanı Ali Arif Aktürk’e nazaran Türkiye, şimdi güç Hub’ı olmak için ihtiyaçları karşılayamadı. Ukrayna’nın Rus gazı için mukaveleyi uzatmaması sebebiyle Avrupa’da artan güç fiyatlarının Türkiye’ye de yansıyabileceğini belirten Aktürk, öbür yandan Katar-Türkiye boru çizgisi projesinin de gerçekçi olmadığını belirtti.

‘Avrupa’da yaşanan güç gelişmeleri sebebiyle Türkiye’deki fiyatlar da yükseliyor’
12 Ocak 2025 14:29

Ukrayna, Rusya’nın Gazprom şirketi ile yaptığı beş yıllık mukaveleyi uzatmayı reddetti. Gazprom’dan gelen teklifi kabul etmeyen Ukrayna, 1 Ocak 2025 prestijiyle Rusya’dan Avrupa’ya gaz akışını büsbütün kesti. Kuzey Akım boru çizgilerine yapılan sabotaj sonrası Rusya’dan Avrupa’ya gaz akışı sağlayan iki sınırdan biri olan Ukrayna sınırının da kapanmasıyla, Avrupa’da gaz fiyatlarında metreküp başına yaklaşık 5-6 Euro meblağında bir artış gözlemlendi.

Slovakya Başbakanı Robert Fico, yaşanan gelişmelerin akabinde Ukrayna’yı eleştirdi. Fico, Rus doğal gazının Avrupa’ya geçişini durduran Ukrayna idaresine karşı sert tedbirler alacaklarını açıkladı. Slovak Başbakan, Ukrayna’ya elektrik tedarikini durdurma opsiyonunun dahi masada olduğunu vurguladı.

Türk Akımı sınırıyla gaz tedarikini sağlayabilen Macaristan’ın Başbakanı Viktor Orban ise, kontratın sona ermesinden evvel Rusya ile gaz tedariki konusunda görüştüklerini kaydetmişti.

Avrupa Birliği Komitesi resmi açıklamasında Ukrayna’nın aldığı kararın gaz fiyatlarına olumsuz yansıması olmayacağını söylemiş olsa da, artacak LNG talebi sonucunda fiyatlarda muhakkak bir ölçü artış bekleniyor. Öteki yandan Avrupa’da bu yıl evvelkine nazaran daha soğuk geçen kışın da gaz stokları ve talebi üzerinde tesiri olacağı varsayım ediliyor.

Öte yandan Suriye’de 8 Aralık’ta HTŞ önderliğindeki silahlı kümelerin Şam’a girmesiyle gerçekleşen rejim değişikliği sonucunda Katar-Suudi Arabistan-Ürdün-Suriye-Türkiye boru sınırı projesi tekrar gündeme geldi. Güç ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Katar boru sınırı projesinin gerçekleşmesini temenni ettiklerini belirtti. Avrupa’da da Katar gazına ilginin artması sonrası proje dünya basınında ve toplumsal medya platformu X’te tartışıldı. Fakat Katar Dışişleri Bakanlığı, böyle bir projenin yürürlükte olmadığını resmi bir açıklama ile duyurdu.

Suriye’de rejim değişikliğiyle tekrar gündeme gelen Katar-Türkiye boru sınırı projesini, Türkiye’nin güç merkezi olması projesini ve Ukrayna’nın Rusya ile mukaveleyi uzatmaması sonrası Avrupa’daki güç fiyatlarındaki artışı ve Türkiye’ye mümkün tesirlerini, Eski Botaş Gaz Alımı Daire Başkanı Ali Arif Aktürk ile konuştuk.

‘Avrupa’da yaşanan güç gelişmeleri sebebiyle Türkiye’deki fiyatlar da yükseliyor’

Avrupa’da 24 Şubat 2022’den sonra Rusya’ya uygulanan yaptırımlar ve Kuzey Akımı boru sınırlarına düzenlenen sabotaj sonucunda doğalgaz tedarikiyle ilgili problemlerin sürdüğünü söz eden Ali Arif Aktürk’e nazaran, Amerika’dan alınan LNG fiyatları dört kat artırmış durumda. Avrupa piyasasında doğalgaz fiyatlarını belirleyen TTF’nin, Türkiye’deki gaz fiyatlarını da etkilediğini kelamlarına ekleyen Aktürk, Ukrayna’nın Rusya ile olan mukaveleyi uzatmaması sebebiyle aksiliklerin Türkiye’ye de yansıyabileceği ihtarında bulundu:

“Şimdi biliyorsunuz üç yıldır süren savaş sırasında Kuzey Akımı boru çizgisi sabote edildi. Avrupa, Rus gazından vazgeçmek için yeni formüller aradı. Talebi düşürmeye çalıştılar. Yüzer güç terminallerine ve LGN’ye yöneldiler. Amerikan LNG’sine yöneldiler. Türkiye dışındaki tek vana, Ukrayna üzerinden akan boru çizgisiydi. Oradan yılda yaklaşık 14,5 milyar metreküplük gaz akıyordu. Savaş devam ediyor, her yer bombalandı. Sivil amaçlar bile vuruldu ama boru sınırına halel gelmedi. Gaz akmaya devam etti çok enteresandır. Bu zati beş yıllık bir mutabakattı. Savaş öncesinde de bu güzergahtan akan gaz için Ukrayna ve Rusya daima uğraş etmişti. Geçmişte ‘Gazımı çaldın, çalmadın’ biçimi tartışmalar da oluyordu. Beş yılın sonunda yani 31 Aralık 2024’te bu mukavele sona eriyordu. Ukrayna bu mukaveleyi uzatmayacağını söyledi. Ruslar yani Gazprom uzatmak istediğini söyledi ve hatta resmi olarak başvurdular. Lakin Zelenskiy uzatmadı ve vanayı kapattı. Burada Macaristan kısmen etkileniyor. Onların Türk Akımı alternatifi var. Ancak Slovakya maalesef öteki bir arz kaynağına sahip değil.

Şimdi bilakis birtakım akış olacak vana kapandığı için. Bu şimdilik sembolik olarak fiyatları etkiledi. 16 Aralık’ta yaklaşık 38 Euro idi likit piyasada megawatt saati. 50’lere çıktı, şu anda biraz gevşedi 44 Euro civarında. Tümüyle ruhsal ve sembolik bir fiyat artışıydı. İşin farklı tarafı ise geçen haziran ayında Ukrayna’da bir şirket, Amerikan LNG’sini almak için kontrat yaptı. Beş yıllık bir kontrattı bu. Birinci teslimat 27 Aralık’ta Yunanistan üzerinden bilakis akıtılarak Bulgaristan, Romanya üzerinden Ukrayna’ya ulaştı. Oradan Ukrayna’ya bir ölçü gaz gidecek. Oradan da natürel Slovakya’ya verebilirler. Natürel bu gelişmeler olunca Avrupa’daki rüzgar da kalmıyor. Avrupa piyasası ile Amerika’daki piyasayı karşılaştırınca dört kat değerli. Şu anda Avrupa’daki tüm tüketiciler, yani yalnızca orta Avrupa’dakiler değil, gazı değerli tüketiyor Avrupa’daki çatışmadan ötürü. Bunun Türkiye’ye de yansıması var. Türkiye de spot LNG’yi kış devrinde 50-52 kargo almak zorunda konut talebinden ötürü. Spot güç tümüyle TTF’ye (AB gaz transfer merkezi) endeksli alınıyor. Keza Ruslar da uzun vadeli kontratları TTF’ye endeksledi. Türkiye’nin de ortalama alım fiyatı yükseliyor bu gelişmeler sebebiyle.

Avrupa da bu noktaya geldi. Önümüzdeki yıl talebi tekrar düşürecekler. Zira doğalgazı ikame etmek için elektriği ve ısı pompalarını kullanıyorlar. Elektrikte nispeten rahatlar işte nükleer var, yenilenebilir güç var. Yenilenebilir güç de mevsimsel devirlerden etkilenebiliyor. Rüzgar yapıtsa yahut güneş varsa var. Geçen sene çok berbattı. Bu sene nispeten uygun, kış kaideleri daha çetin geçiyor Avrupa’da. Avrupa bu Ukrayna krizinden sonra yeraltı depolarına kışa dolu girme mecburiliği getirdi. Kasım ayına yüzde 95 dolulukla girdiler. Fakta kış kuralları çetinleşince doluluk oranı yüzde 70’lere düştü. Soğuk devam ederse ben martın ikinci yarısından sonra Avrupa’da alarm zillerini bekliyorum. Bu doğal olarak LNG fiyatlarını ve talebi de arttıracak.”

‘Türkiye şimdi Hub olmak için gereken adımları atamadı’

Türkiye’nin doğalgaz merkezi yani “Hub” olması için üç temel şartın sağlanması gerektiğini tabir eden Ali Arif Aktürk, şimdi bu şartların sağlanmadığını belirtti. Ticaret merkezi olarak da bilinen Hub’lar için hayli teknik ayrıntıların bulunduğunu ve ticari kolaylık sağlanması gerektiğini vurgulayan Aktürk, şimdi bu mevzuda ilerleme kaydedilemediğini aktardı:

“Enerji Hub’ı yani merkezi olmak ne demek? Ticaret merkezi üzere. Gaz, elektrik vs. son 20 yılda Avrupa’da emtia oldu. Ticaret merkezi olabilmek için emtianın kaynaklarını çeşitlendirmesi gerekiyor. Hem alıcının hem satıcının buluştuğu ve ticaretini yaptığı bir ortamdır bu merkezler. ‘Hub olacağım’ diyerek Hub olunamıyor. Bunun altyapısını sağlamak gerekiyor. Bir ticaret merkezi olmak için öncelikle sermaye piyasanızın ve finans kesiminin hazır olması gerekiyor. Lakin üç şart var evvel: Tüzel, ticari ve teknik manilerin kalkması. Teknikten başlayalım. Kapasite kısıtlarını kaldırırsanız, gaz tedarikçisi eserini rahatlıkla pazara getirebilir. Türkiye son beş yılda bu bahiste çok yol aldı. Giriş noktalarını artırıp kapasite kısıtlarını azalttı. İkinci pürüz ticari pürüz. Bir piyasada fiyatın oluşması için İktisat 101 derslerinde görüldüğü üzere arz-talebin kesiştiği nokta, fiyatın oluştuğu noktadır. Şayet dışarıdan müdahale yapıyorsanız, fiyatları baskılıyorsanız yahut sübvanse ediyorsanız orada limit sonsuza sarfiyat. Yani fiyat oluşmaz.

Türkiye’de yıllardır sübvansiyon sıkıntımız var. Gaz fiyatları baskılanıyor ve gerçek maliyetler tüketiciye yansımıyor. Natürel sübvansiyon olmasa vatandaş sorun çekebilir. Ancak herkesin sübvansiyon gereksinimi yok. Bin metrekarelik yalıdakiler de sübvanse edilmiş gazı kullanıyor, Sultanbeyli’deki Ayşe Teyze de kullanıyor. Bu direkt dayanaklarla yapılmalı. İngiltere, Fransa bile yapıyor. Dar gelirliye direkt takviye yapacaksınız. Ama gerçek fiyatı ödeyebilenlerden gerçek fiyatı alacaksın. Biz restoranlarda sigara içeceğiz diye atmosferi ısıtıyoruz. Burada güç yakılıyor, gaz yakılıyor. Sübvansiyonlara katiyetle karşıyım. Fiyat resen oluşmayınca bu ticari mani oluyor. Kimse o pazarda gelip gazını tüketiciye satmıyor.

Üçüncü mani de hukuksal mahzur. Bu, pazara giriş çıkışlardaki pürüz. Bugün rastgele bir alıcı yahut tedarikçi kolaylıkla gelip malını satıp alamıyor. Önemli lisanslamalar var. Mesela bugün ben istesem şu anda cep telefonumdan TTF’den vadeli doğalgaz kontratı alabilirim. Yahut bankalar aracılığıyla yapabilirim. Bu maalesef Türkiye’de mümkün değil. Bu koşullar oluşmadığı için 20 yıldır Hub olacağız diyoruz fakat bir arpa uzunluğu yol alamadık. Bu ticaret merkezini işletecek bir altyapı kurulalı 10 sene oldu lakin çok yol alamadık. Hub olacağız deyince Hub olunamıyor. Pekala Ruslar neden bu türlü diyor? Türkiye’nin Hub olma hevesini görüyorlar. Avrupa’ya da Rus gazının ismini değiştirecekler. Yani Türkiye’de ulusallaşmış gaz üzere düşünün. Buraya Azerbaycan gazı geliyor, İran gazı geliyor, Amerikan gazı geliyor, Nijerya gazı geliyor vs. Türkiye havuzu üzerinden Avrupa’ya daha fazla gaz satmak istiyorlar. Ancak onların anladığı Hub ile dünyadaki ticaret merkezi mantığı, yahut Türkiye’nin anladığı ticaret merkezi anlayışında farklılık var. Bu yüzden yol alamadık. Ayrıyeten şu anda Türk Akım 2’den gelen hacmin tamamı Avrupa’ya gidiyor. Orada Ukrayna’daki çizgisi ikame edecek yani Avrupa’ya daha fazla gaz götürecek bir hacim yok maalesef.”

‘Katar-Gaziantep ortası 2 bin 600 kilometre. Boru sınırının maliyeti 15 milyar dolar olur’

Katar’dan Türkiye’ye doğalgaz boru sınırı kurularak Türkiye merkezli Avrupa’ya gaz akışı projesinin eski Cumhurbaşkanı Turgut Özal periyodundan beri düşünüldüğünü aktaran Aktürk, projenin 15 milyar doları bulan maliyetine karşılık uzun periyotlu kontrat imkanı bulunmadığı için gerçekçi bir proje olmadığını kaydetti:

“Bu Katar öyküsü, 2009’dan da öncesine gidiyor. 2006 yılında eski Özal döneminin Devlet Bakanı Güneş Taner ile konutunda bir ortaya geldik ve enerjiyi konuşuyorduk. Kendisi 1984’leri anlatıyordu. SSCB ile yapılan hükümetler ortası mutabakatların ve doğalgaz alım-satımının içinde bulunmuştu. Bahis Katar gazına geldi sonra. Çalışma odasından bir harita getirdi. Turgut Özal kendi eliyle işaretlemiş, kendi el yazısı vardı. Hala Güneş Bey’de vardır bu harita sanıyorum. Özal ta 1986’da bunun hayalini kurmuş. O tarihte Katar, dünyaya gaz satmıyordu. Katar birinci gazını 1996’da LNG olarak sattı. Bu anlattığım anekdot 2006 yılından. Özal’ın haritasının üzerinden 39 yıl geçmiş ve biz hala Katar gazını konuşuyoruz. Gazın piyasaya ulaşması halinde bir kıymeti var. Evvelce LNG teknolojileri daha değerliydi. Artık onlar gelişti. Katar, Türkiye dahil dünyaya gaz satıyor. Güney Amerika’dan ABD’ye, Afrika’dan Uzakdoğu’ya dünyanın en büyük LNG satıcısı Katar. Hasebiyle boru çizgisinde kaynak ve pazar birbirine göbek bağıyla bağlıdır. Bütün riskleriyle siz bunu satın alırsınız. Dört tane ülkeden geçecek konuştuğumuz proje. Suudi Arabistan, Ürdün, Suriye, Türkiye. Buradan da Avrupa’ya gidecek. Bu ülkelerin hem siyasi hem ticari riskleri alınacak. Suriye’de belirsizlik bence onlarca yıl sürecek.

Katar’dan yalnızca Gaziantep sonu 2 bin 600 kilometre. 2 bin 600 kilometrelik bir boru sınırının TANAP maliyetlerini söylüyorum. TANAP yalnızca Türkiye içinden geçen bir sınırdır. TANAP maliyetleriyle 2 bin 600 kilometrelik, 56 inç bir boru çizgisi, 15 milyar dolara mal olur. 15 milyar dolarlık bir yatırımın geri ödemesi için de uzun devirli mukaveleler olması gerekiyor ki nakit akışı sağlansın. Avrupa’da zati uzun devirli kontratlar mevzuatsal olarak yasak. Katar istese, projeyi anlatıp Avrupa’nın kapısını çalsa bile, AB mevzuatına nazaran hiçbir ülke bu türlü 15-20 yıllık bir muahede imzalayamaz. Hasebiyle en son yatırım kararı alınabilecek bir proje değil.

Suriye’deki rejim değişikliğini herkes doğalgaza bağlıyor. Lakin o bahse girersek olayın farklı boyutları var. İsrail’in güvenliği, İran’la Lübnan Hizbullahı bağının kesilmesi vs. Gazla ilgisi yok. Bilakis geçmişte esasen NABUCCO üzere çöpe atılmış bir proje var. NABUCCO neydi? Azerbaycan’dan gazı Avrupa’ya getirme projesiydi. NABUCCO’yu geliştirmek isteyen şirketler de Avrupalı firmalardı. Bu cins projelerde Katar’ın tedarikçi olarak bulunmadığı projenin gerçekleşme imkanı yok. NABUCCO çöpe gitti. TANAP’ın içinde SOCAR vardı. Azerbaycan vardı. Hayata geçti. Katar’dan doğalgaz çizgisi çekmek için Katar’ın niyeti olması gerekiyor. Hakeza Katar Dışişleri Bakanlığı böyle bir projeyi yalanladı. Türkiye’de ve Avrupa’da kimi ögeler hayal görüyor. Merhum Turgut Özal da 1986’da o rüyayı görmüştü. Hayal hala devam ediyor. Bizim artık iç ve dış siyasette enerjiyi konuşmamamız gerekiyor. Konuşulunca gerek Putin, gerek Erdoğan, gerek von der Leyen bunu konuşunca olay iktisat mecrasından siyasi mecraya çekiliyor ve tüketiciler olarak bu tıp işlerin bedelini ödüyoruz.”

ETİKETLER: , , , ,
YORUMLAR

Henüz yorum yapılmamış. İlk yorumu yukarıdaki form aracılığıyla siz yapabilirsiniz.