Bilim insanları 75 bin yıl önce Irak’ta yaşamış bir neandertalin yüzünü ortaya çıkardı

Irak’ta arkeolojik bir yer olan Şanidar Mağarası‘nda bulunan ve mağaranın adından hareketle Şanidar Z olarak adlandırılan bu kafatası 2018 yılında bulunmuştu. Devasa bir dikey taşın altında uyur pozisyonda bulunan ve 40 yaşlarında olduğu tahmin edilen kadın kafatasının bu gizemi araştırmacıları incelemeye yöneltti.

40 yaşlarında olduğu ve 75 bin yıl önce bir mağaraya gömüldüğü aktarılan cesedin bir oyuğa yatırılarak sol eli başının altında kıvrıldığı ve başının arkasındaki bir kayanın yastık olarak yerleştirilmiş olabileceği belirtilmişti.

2018’de bulunan kadının yaklaşık 40 bin yıl önce ortadan kaybolan eski bir insan türü olan neandertal olduğu tespit edilmişti.

Kadının kalıntılarını inceleyen bilim insanları, dokuz ay süren bir süreç sonunda 200 kemik parçasından kafatasını özenle bir araya getirerek yüzünün ve kafatasının dış hatları ile neye benzediğini anlamak için bir rekonstrüksiyona rehberlik etmek üzere kullandılar.

İskeleti ortaya çıkaran Paleoantropolog ve Cambridge Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nde çalışmalarını sürdüren Dr. Emma Pomeroy, belirgin kaş çıkıntıları ve çeneleri olmayan neandertallerin kafataslarının kendi türümüz olan Homo Sapiens’inkilerden farklı göründüğünü belirterek Şanidar Z‘nin yüz rekonstrüksiyonunun, bu farklılıkların hayatta bu kadar keskin olmayabileceğini gösterdiğini söyledi.

Pomeroy, “Burada bir miktar sanatsal aktarım var ancak bunun merkezinde gerçek kafatası ve bu insanlar hakkında bildiklerimizle ilgili gerçek de veriler var. Aslında boyutuna göre oldukça büyük bir yüzü var. Normalde görmeyeceğimiz oldukça büyük kaş çıkıntıları var ama bence modern kıyafetler giymiş olsaydı muhtemelen iki kez bakmazdınız” dedi.

’40’lı yaşların ortasında’

Pomeroy iskeleti ilk ortaya çıkardığında, vücudun sadece üst yarısı korunmuş olduğu için cinsiyeti henüz belli olmamıştı. Belirgin pelvik kemiklerinden de yoksundu. Kalıntıları ilk inceleyen ekip, Şanidar Z‘nin cinsiyetini belirlemek için diş minesinin içindeki proteinlerin sıralanmasını içeren nispeten yeni bir tekniğe başvurmuştu.

Cambridge ve Liverpool üniversitelerinden araştırmacılar, kol kemiklerinin uzunluğunu ve çapını modern insanlarla ilgili verilerle karşılaştırarak numunenin boyunun yaklaşık 1.5 metre olduğunu tahmin etmiş, diş ve kemiklerdeki aşınma ve yıpranma analizinin sonucunda da öldüğünde 40’lı yaşlarının ortasında olduğunu gösterdiğini aktarmıştı.

Pomeroy açıklamasında, “Bu makul bir tahmin, ancak daha yaşlı olmadıklarından yüzde 100 emin olamayız. Söyleyebileceğimiz şey, bunun nispeten uzun bir hayat yaşamış biri olduğu. O toplum için, bilgileri ve yaşam deneyimleri açısından muhtemelen oldukça önemli biriydi” dedi.

Şanidar Z‘nin gömüldüğü mağara arkeologlar arasında iyi bilnen bir yer olmakla beraber 1960 yılında burada keşfedilen bir neandertal mezarı, araştırmacıların neandertallerin ölülerini çiçeklerle gömmüş olabileceklerine inanmalarına yol açmıştı. Sözk onusubu buluş, eski insanların hımbıl ve vahşi olduğu yönündeki yaygın görüşe ilk meydan okuma olarak adlandırılmıştı.

Bilim insanları yıllar geçtikçe neandertallerin zekasına, gelişmişliğine ve karmaşıklığına dair sanat, ip ve aletler de dahil olmak üzere daha fazla kanıtlar buldular.

Araştırmalar, bölgede 10 neandertal kalıntısının ortaya çıkarıldığını ve bunların yarısının kasıtlı olarak art arda gömüldüğünü gösteriyor.

Araştırmalar, neandertallerin ölülerini çiçek buketleriyle onurlandırmamış olabileceğini ancak Şanidar Mağarası buluntularının muhtemelen farklı bir tür olduğunu göstermişti. Verilen bir örnekte, mağaraya gömülen bir erkek neandertalin sağır, felçli bir kolu ve muhtemelen kısmen kör olmasına neden olan kafa travması olduğu ancak uzun süre yaşadığı zira kendisine bakılmış olabilieceği düşünülmüştü.

Pomeroy, Şanidar Z’nin 50 yılı aşkın bir süredir mağarada bulunan ilk neandertal olduğunu ancak bölgede daha fazla keşif yapılabileceğini belirterek 2022 yılında da belgesel çekimleri sırasında başka bir neandertale ait bir sol kürek kemiği, bazı kaburga kemikleri ve bir sağ el ortaya çıktığını aktardı.

Kafatası yeniden yapılandırıldı

Pomeroy, Şanidar Z’nin ölümünden kısa bir süre sonra ezilmiş olan kafatasını yeniden inşa etmeyi ‘yüksek riskli bir 3D yapboz’ olarak tanımladı. Fosilleşmiş kemiklerin tutkal benzeri bir madde ile sertleştirilerek mağara tortusundan küçük bloklar halinde çıkarıldığı ve araştırmacıların bunları analiz için Cambridge Üniversitesi’ne göndermeden önce folyoya sardığını aktardı.

Ekip, Şanidar Z‘nin yüzünü ortaya çıkarmak için fabrikasyon kas ve deri katmanları inşa eden ikiz kardeşler Danimarkalı paleo-sanatçılar Adrie ve Alfons Kennis tarafından oluşturulan yeniden yapılandırılmış bir kafanın temelini oluşturan yeniden inşa edilmiş kafatasını tarayarak 3D baskısını aldılar.

Pomeroy bu rekonstrüksiyonun ‘anatomi ile 75.000 yıllık zaman arasındaki boşluğu doldurmaya’ yardımcı olduğunu söyledi.