Enflasyon düşerken geçim zahmeti nasıl artıyor?

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) bugün açıkladığı resmi sayılara nazaran tüketici fiyatları endeksi (TÜFE) aralık ayında yüzde 1,03 artış gösterirken Türkiye, 2024 yılını yüzde 44,4’lük enflasyonla tamamladı.

Başka bir deyişle ülkede gerçek fiyatlar bir yılda yüzde 44 eridi. Minimum fiyattaki artış ise yüzde 30’da kalmıştı.

Son açıklanan enflasyon sayısıyla birlikte memur maaşları ve emekli aylıklarına eklenecek altı aylık enflasyon farkı da netleşti. Yılın ikinci yarısındaki TÜFE artışı yüzde 15,75 oldu. Buna nazaran 2025’in birinci yarısı için emekçi emeklilerine yüzde 15,75, memur ve memur emeklilerine yüzde 11,54 enflasyon farkı verilecek. Bu fark emeklilerin kök aylıklarına uygulanıyor.

Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ise bilgilere ait yaptığı açıklamada “Vatandaşımızın geçim kasvetini çözmek en büyük önceliğimizdir. Bu doğrultuda gerekli siyaset çerçevesini oluşturduk ve dezenflasyon programını kararlılıkla uygulamaya devam ediyoruz” dedi.

“Şaibeli enflasyonu bile yansıtmıyorlar”

Ancak iktisatçılar açıklanan enflasyon sayılarını sağlam bulmazken bunun fiyatları baskılama siyasetinin bir modülü olarak görüyor.

DW Türkçe’ye konuşan çalışma iktisadı uzmanı Prof. Dr. Aziz Çelik, aralık ayında fiyatların yalnızca yüzde 1 artmasının inandırıcı olmadığını vurguluyor.

“Böyle bir data açıklanması, hayatın akışına aykırı” diyen Çelik, “Keyfi bir biçimde açıklıyorlar, yargı kararlarına uymuyorlar. O yüzden şaibeli bir enflasyon var. Bu şaibeli enflasyonu bile emek gelirlerine yansıtmıyorlar” diye ekliyor.

Çelik, açıklanan enflasyonun, hissedilen enflasyon ya da düşük gelir kümelerinin enflasyonu ile hiçbir alakasının olmadığı görüşünde.

Çalışma iktisadı uzmanı Prof. Dr. Aziz Çelik’e nazaran aralık ayında fiyatların yalnızca yüzde 1 artmasın inandırıcı değil. Fotoğraf: privat

ENAG resmi datanın iki katı

Bağımsız akademisyenler ve ekonomistlerden oluşan Enflasyon Araştırma Kümesi’nin (ENAG) açıkladığı sayılara nazaran ise enflasyon aylık bazda yüzde 2,34, yıllık bazda yüzde 83,4 olarak kayıtlara geçti. ENAG’a nazaran Türkiye’de yıllık enflasyon resmi bilginin yaklaşık iki katını buluyor.

TÜİK son iki buçuk yıldır husus fiyatlarıyla ilgili alt dataları yayınlamıyor. Bununla ilgili verilen yargı kararı da uygulanmıyor.

Enflasyon sepetinde hangi eser için hangi fiyatın baz alındığının kamuoyuna şeffaf bir biçimde açıklanmaması, resmi enflasyonun gerçekliğine gölge düşürürken fiyatlar ve emeklilere yapılan artırıma ait de soru işaretlerine neden oluyor.

En büyük artış eğitimde

2024 yılında enflasyon yüzde 44,4 olarak açıklanırken kira artırımını gösteren 12 aylık ortalama enflasyon yüzde 58,51 oldu.

Ana harcama kümelerine nazaran yıllık en fazla artış yüzde 91,6 ile eğitimde yaşandı. Eğitimi yüzde 69 ile konut, yüzde 57,1 ile lokanta ve oteller, yüzde 47,6 ile sıhhat izledi. Yıllık besin enflasyonu ise yüzde 43,6 olarak gerçekleşti.

Aylık olarak artışın en fazla olduğu küme yüzde 2,8 ile konut eşyası olurken fiyatlar, haberleşmede yüzde 1,8, konutta yüzde 1,7, besin ve alkolsüz içeceklerde yüzde 1,3 arttı.

Mehmet Şimşek ise yaptığı açıklamada aralık ayında enflasyonun son 19 ayın en düşük düzeyinde yüzde 1 olduğunu belirtti.

Enflasyonun 2022 ve 2023 yıl sonuna nazaran 20 puan düştüğünü, bu düşüşün de süreceğini savunan Şimşek, “Maliye siyasetinin artan takviyesinin yanı sıra hizmet enflasyonundaki katılığın azalması ve beklentilerdeki düzgünleşme ile 2025 yılında enflasyonun gayemiz doğrultusunda gerçekleşmesini bekliyoruz” tabirlerini kullandı.

Gıda fiyatlarında kaydedilen artış bilhassa dar gelirlileri zorluyor. Fotoğraf: Ädil Toffolo/Cover-Images/imago images

Çelik: Övünülecek bir tarafı yok

Prof. Dr. Aziz Çelik, Türkiye’nin 2024 yılına yüzde 33 enflasyon maksadıyla başladığını lakin yılı yüzde 44 enflasyonla tamamladığını söylüyor.

Son enflasyon verisiyle hükümetin belirlediği amaçların isabetsiz olduğunun bir sefer daha görüldüğünü, mevcut enflasyon oranının da hala çok yüksek olduğunu belirten Çelik, “Türkiye’de dünyadaki 195 ülkenin yüzde 90’ından daha yüksek bir enflasyon var. Avrupa’da, Asya’da, Kuzey Afrika’da açık orta en önde olan ülkeyiz. Münasebetiyle bunun övünülecek bir tarafı yok” diye konuşuyor.

Enflasyonda baz tesirine dayalı olarak bir ölçü düşüş olsa da bunun fiyatların düştüğü manasına gelmediğini vurgulayan Çelik, ekliyor: “Fiyatlar artmaya devam ediyor. Bir minik düşüş var o kadar. Bunu bir dezenflasyon süreci olarak sunmak manalı değil.”

Aziz Çelik’e nazaran enflasyon sorunu fiyatları bastırma aracı olarak kullanılıyor:

“TÜİK bu datalarla milyonlarca insanı yoksullaştırıyor, üzerine düşeni yapmıyor, yargı kararlarına uymuyor, dokunulmaz bir kurum üzere davranıyor. Münasebetiyle bu bilgilerin kendisi bence tartışmalı bilgiler. Fakat bu tartışmalı datalarla bile övünülecek bir tarafı yok diye düşünüyorum.”

“Enflasyonda en güzel geride kaldı”

DW Türkçe’ye konuşan Kırklareli Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sinan Alçın ise bilgilerin İstanbul Ticaret Odası’nın (İTO) açıkladığı perakende fiyatlarıyla uyumlu olduğunu belirtse de enflasyonda en yeterlinin geride kaldığını düşünüyor.

Alçın, “Merkez Bankası’nın siyaset faizini düşürmesi, Cumhurbaşkanının bundan sonraki süreçte de faiz indirimlerinin süratli biçimde devam edeceği sinyalini vermesi, öte yandan 2025 yılı bütçesinin Meclis Genel Konseyi’nden geçmesinin akabinde bilhassa kamu ihalelerinde hareketlenmenin ortaya çıkması, nakdî genişlemeye mali genişlemenin eşlik edeceği bir periyoda yanlışsız gittiğimizi bize gösteriyor” diyor.

Öte yandan bölgedeki ve içerideki siyasi konjonktüre paralel yılın birinci yarısı tamamlanmadan, haziran ayı içerisinde öne çekilmiş bir seçimin de gündeme gelebileceğini düşünen Alçın, bunun da enflasyonla gayretin biraz daha ikinci plana atıldığı bir tablo yaratacağına işaret ediyor.

Kırklareli Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Sinan Alçın, enflasyonun yaz aylarında yine yükselebileceği ihtarında bulundu. Fotoğraf: privat

“Nisan-Mayısta yüzde 70’i görebiliriz”

“Bu istikametiyle baktığımızda enflasyonda en güzelin geride kaldığını söylemek gerçekçi olacak” diyen Alçın, “Normalde Türkiye iktisadı için nisan mayıs ayları enflasyonun tepe yaptığı periyotlar. Münasebetiyle enflasyonun nisan mayıs ayında tekrar yüzde 70 civarına çıkabileceğini öngörebiliriz” diye ekliyor.

Sinan Alçın’a nazaran Trump’ın vazifeye gelmesiyle global ticaret savaşlarının tekrar başlama ihtimalinin kuvvetlenmesi, Rusya’nın Avrupa’ya doğalgaz sevkiyatını azaltmasıyla global güç fiyatlarındaki geri çekilmenin bilakis dönebileceği bir konjonktür de Türkiye için enflasyonla çaba konusunda zorluk yaratan öbür ögeler.

Memura enflasyonun altında zam

Prof. Dr. Alçın, Türkiye’nin 2025’e enflasyonla çaba konusunda optimist beklentilerin, kelamlı yönlendirmelerin geride kaldığı, enflasyonun sınıfsal tarafının öne çıktığı bir tabloyla girdiğini vurguluyor.

Asgari fiyatlı bu yıl başında 2024 enflasyonunun altında artırım alıp kayıplarını telafi edemezken emeklilerin enflasyon farkını tam olarak alabilmesi için kök aylıklara yeni bir düzenleme gerekiyor. Memur ve memur emeklileri ise toplu mukaveledeki karar nedeniyle enflasyonun 4,2 puan altında artırım alacak.

Sinan Alçın, “Geniş halk kısımları açısından minimum fiyatın besin enflasyonunun bile gerisinde belirlenmiş olduğu bir tablo var. Emekliler ve memurlar açısından da bir manada enflasyonun yükünün bir cins enflasyon vergisi olarak onlara yansıtıldığı bir tabloyla karşı karşıyayız” diyor.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl erişebilirim?