Türk şirketleri Suriye’nin tekrar imarına hazırlanıyor

Türkiye’nin güneyinde 910 kilometrelik en uzun kara sonunun olduğu Suriye, yaklaşık 14 yıl süren iç savaşın akabinde tekrar yapılanma sürecine giriyor.

BAAS rejiminin 61 yıllık iktidarı ve Esad Ailesi’nin hükümdarlığının sona ermesi ile başşehir Şam’ı ele geçiren HTŞ (Heyet Tahrir Şam) örgütü ve lideri Ahmet eş-Şera (kod ismi Ebu Muhammed el Colani) artık Suriye topraklarında yeni bir nizam kurmaya çalışıyor.

Yeniden inşa sürecinde ülke genelinde öncelikle insani şartların uygunlaştırılması, akabinde hukuktan eğitime, altyapıdan diplomasiye hayatın her alanında yeni düzenlemelerin hayata geçirilmesi bekleniyor. Lakin tüm bunlardan evvel Suriye için en kritik bahis, ülkenin tekrar inşası için gereken finansal kaynakların sağlanması ve ülke iktisadının yine ayağa kaldırılması olacak.

Yeni Suriye’deki yerini güçlendirmek isteyen Türkiye’de hem AKP hükümeti hem de iş dünyası komşu ülkedeki gelişmeleri yakından takip ediyor. Erdoğan hükümeti ile HTŞ ortasındaki yakın ilgiler üzerinden Türk şirketlerinin Suriye iktisadının yine inşasında güçlü bir rol oynayacağı kestirim ediliyor. Yakın gelecekte bilhassa güç, çelik, inşaat, hazır giysi, besin, mobilya ve kimya kesimlerinde faaliyet gösteren Türk şirketlerin Suriye pazarına süratli bir giriş yapabilir.

Suriye ile ticaret hacminde gaye ne?

DW Türkçe’ye konuşan Türkiye İhracatçılar Meclisi Başkanı (TİM) Mustafa Gültepe, Türkiye iş dünyası olarak Suriye’deki gelişmelere öncelikle insani boyutu ile baktıklarını söylüyor.

Türkiye İhracatçılar Meclisi Başkanı (TİM) Mustafa GültepeFotoğraf: privat

İç savaşın ülkede çok önemli bir toplumsal ve ekonomik yıkım bıraktığını, nüfusun neredeyse üçte birinin başta Türkiye’de olmak üzere farklı ülkelerde sığınmacı pozisyonunda bulunduğunu hatırlatan TİM Başkanı, “Ayrıca ülke içinde yer değiştirmek zorunda kalanlar var. Yani her şey yolunda gitse bile ülkede siyasi istikrarın sağlanması için uzun vakit gerekiyor. Münasebetiyle öncelikle işin insani boyutuna odaklanmak durumundayız. Komşumuz Suriye’de bu gelişmeleri takip ederken gereksinim duydukları tüm eserlerin tedarikinde de kendilerine yardımcı olacağız” diyor.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran, Mart 2011’de patlak veren iç savaş öncesinde Türkiye ile Suriye ortasında 1,5 milyar dolar civarında olan dış ticaret hacminin kısa müddette 5 milyar dolara çıkarılması hedefleniyordu. İç savaş ve Erdoğan ile dönemin Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad arasındaki ilgilerin kopmasıyla birlikte bu gayeler rafa kaldırıldı. Lakin yeniden de bölgede Türk şirketlerinin varlığı ve ticareti devam etti.

Türkiye’nin Suriye’ye ihracatı 2011 yılında 1,6 milyar dolar iken 2012’de iç savaşın ülke geneline yayılması sonrasında 498 milyon dolara kadar geriledi. Lakin sonrasında bölgedeki karmaşaya karşın süratli toparlanan Türk şirketlerinin Suriye’ye ihracatı 2014’te 2,3 milyar dolar, 2015-2020 periyodunda ise 1,6 ila 1,9 milyar dolar ortasında seyretti. Türk şirketlerinin Suriye’ye sattığı mal ve hizmetler, 2021-2023 periyodunda ise her yıl 2 milyar dolar sonunu aşmayı başardı.

TÜİK datalarına nazaran, Türk şirketleri Ocak-Kasım 2024 periyodunda Suriye’ye en çok hububat, kimya, elektronik, çelik ve su eserleri ihracatı gerçekleştirdi.

Halep’te yıkalan binalar Fotoğraf: AFP

Suriye’de istikrarlı bir idarenin iş başına gelmesi durumunda iki ülke ortasındaki ticaretin süratle güçleneceğini düşünen Mustafa Gültepe, “Huzur ortamının sağlandığı bir Suriye’nin çabucak her dalımızın ihracatına olumlu katkıları olacak. Suriye’ye 2025 ihracatımızla ilgili isabetli bir varsayımda bulunmak mümkün değil. Fakat her şartta 2 milyar doların üzerinde bir ihracat hacmine ulaşacağımızı söyleyebilirim” kestiriminde bulunuyor.

Suriye’nin yine imarı için 400 milyar dolar gerekiyor

Suriye iktisadına ait geçtiğimiz günlerde bir not paylaşan Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) Arap Devletleri Bölgesel Ofisi Yöneticisi Abdallah Al Dardari, ülkenin 14 yılda 54 milyar dolar Gayri Safi Yurt içi Hasıla (GSYH) kaybına uğradığını belirterek “GSYH, 2010’daki 62 milyar dolar düzeyinden bugün 8 milyar dolara kadar düştü. Yoksulluk, 2010’daki yüzde 12 düzeyinden yüzde 90’ın üzerine çıktı ve nüfusun yüzde 65’inden fazlası besin güvensizliğiyle karşı karşıya” bilgisini vermişti.

Suriye’nin güçlü bir toparlanma süreciyle karşı karşıya olduğunu ve ülkedeki 5,5 milyon konutun yaklaşık 2 milyonunun yıkıldığı yahut hasar gördüğünü belirten Al Dardari, Suriye’deki en büyük zorluğun ise zayıflamış kamu kurumları olduğuna dikkat çekti. Suriye’nin tekrar yapılanma ve inşa maliyetinin yaklaşık 400 milyar doları bulabileceği, bu maliyetin yüzde 65’inin konut dalından kaynaklanacağı iddia ediliyor.

DW Türkçe’ye konuşan Çelik Üreticileri Derneği Genel Sekreteri Veysel Yayan, Suriye’nin tekrar inşasında ve bilhassa altyapısının tekrar ayağa kaldırılmasında Türkiye’nin başat rol oynayabileceğini söylüyor.

Çelik Üreticileri Derneği Genel Sekreteri Veysel YayanFotoğraf: privat

Türkiye’nin Suriye’ye çok yakın İskenderun bölgesinde büyük çelik tesislerine sahip olduklarına işaret eden Yayan, “Suriye’de inşaat seferberliği kaçınılmaz. Suriye’de demir çelik muhtaçlığının yanı sıra öncelikle inşaat gereçlerine süratle gereksinim olacak. Bu tesislerden tırlarla çok uygun taşıma maliyetleri ile Suriye’ye eser gönderebiliriz” diyor.

İlk etapta yıkılan yapılardaki hurdaların değerli bir hammadde kaynağı oluşturacağını, bu hurdaların Türkiye’ye taşınmasına fırsat verilmesi gerektiğini vurgulayan Yayan, “Kavrayıcı ve kucaklayıcı halde onların bedel üretmelerini sağlamak ve tekrar inşaya takviye vermeliyiz. Öngörüm Suriye’de 2-3 milyon tonluk bir çelik muhtaçlığının oluşabileceği istikametinde. Bu noktada en değerli bahis yeni hükümetin barınmayı acil gereksinim olarak görmesi olacaktır” diye konuşuyor.

Hükümetin odağında güç ve tarım var

Veysel Yayan, yeni rejimin Suriye’de tüm denetimi sağlaması için muhakkak bir müddete muhtaçlık olduğunu, ülkede devlet otoritesi manasında hâlâ pek çok belirsizlik yaşandığını da lisana getiriyor:

“Biz Türk iş dünyası olarak, çelik üreticileri olarak birinci etapta çabucak direkt eser gönderemeyiz. Suriye’de yeni tertip oturursa tahminen bahar aylarından itibaren olabilir. Bu da direkt Türk şirketleri tarafından değil, oradaki mahallî iş ortaklarının mevcut finansal riskleri üstüne alması ile gerçekleşir. Yani bizim şirketlerimizin oraya direkt nüfuz etmesi yerine, orada yaşayan, yeni rejimle bağları olan beşerler ile alışveriş yapmamız gerekiyor.”

Hükümet temsilcileri de sık sık yaptıkları açıklamalarla Türkiye’nin Suriye’nin yine inşasında büyük rol oynayacağına vurgu yapıyor.

Yakın zamanda Ticaret Bakanı Ömer Bolat, iki ülke ortasındaki 910 kilometrelik hudut boyunca işler olan 8 gümrük kapısı olduğuna işaret ederek “En öncelikli konularımız ortasında Suriye ile ticaret, gümrük rejimi, yeni ticaret rejimi ve yatırımlar, müteahhitlik hizmetleri, yine imar üzere çalışmalar gündemimizin birinci sırasında yer alacak” dedi.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar da kısa mühlet içinde bir heyetin bölgeye gidip güç altyapılarını inceleyeceğini belirterek Suriye’nin petrol ve doğal gaz kaynaklarından yararlanmak için bir çalışma içinde olduklarını kaydetti.

Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı ise Suriye’nin bitkisel ve hayvansal üretim muhtaçlıklarını belirleyerek dayanak olacaklarını belirterek “14 kişilik bir takım kurduk, bir aksiyon planı hazırlamak üzere çalışmalarımıza başladık” diye konuştu.

“Şirketlerin ürettiği elektrik satılabilir”

İstanbul Kimyevi Unsurlar ve Mamülleri İhracatçıları Birliği (İKMİB) eski lideri ve Akyüz Kimya Yönetim Kurulu Lideri Murat Akyüz, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede, iç savaş sonrasında Türkiye’ye kaçan ve uzun yıllardır burada yaşadıktan sonra artık yine ülkesine dönen ve dönecek olan tüccarların yeni periyotta Türk şirketlerin en kıymetli partnerleri olabileceğini söylüyor.

Akyüz Kimya Yönetim Kurulu Lideri Murat AkyüzFotoğraf: Bilent Aydogdu

Yeni devirde evvel hudut ticaretinin artacağını, akabinde Suriye’de dengelerin yerine oturması ile birlikte Suriye’de ortak üretim ve direkt yatırımların gündeme geleceğini kaydeden Murat Akyüz, “Öncelikle alt ve üst yapının inşası için gereken inşaat gereçleri, akabinde meskenlerde kullanılacak tüm plastik, sanayi, dokuma eserleri ve elbette her cins besin eseri Türkiye’den sağlanabilir” diyor.

Öncelikle yapılabilecekler ortasında güç transferine dikkat çeken Akyüz, şu görüşleri lisana getiriyor:

“Türkiye’de endüstriciler üretmiş olduğu elektriğin bir kısmını devlete satabiliyor. Devlet bu elektriğin aşikâr bir kışını Suriye’ye yönlendirebilir. Bu tarafta bir fırsat var.”

Türkiye, Suriye’nin yine inşasında rol almak isteyen tek ülke değil. Körfez ülkelerinden Avrupa ülkelerine ve ABD’ye kadar pek çok büyük iktisat, 23 milyonluk ülkedeki ticaret ve yatırım fırsatlarını yakından takip ediyor.

Ancak eş-Şera liderliğindeki yeni Suriye’nin ülkede istikrarı ne oranda sağlayabileceği ve ekonomiyi ayağa kaldırırken hangi ülkelerle daha fazla iş birliği yapacağı şimdilik belirsizliğini koruyor.

DW Türkçe’ye manisiz nasıl ulaşabilirim?